Tolerantie: hoe lafheid zich als deugd verkleedde
Beste denkende mens (of iemand die het probeert),
Je hebt het vast al gevoeld: het ongemak dat optreedt wanneer je wéét dat iets niet klopt, maar het toch moet tolereren — want ja, anders ben je intolerant. En wie wil dat stempel nou dragen in een tijdperk waarin de waarheid vooral “kwetsend” is?
In mijn nieuwste essay “Tolerantie: Het Schrijnend Teken van een Vrije Slaaf”, neem ik je mee in de tragikomische kroniek van een samenleving die haar principes offert op het altaar van ‘inclusiviteit’, haar ruggengraat inruilt voor ‘respect’, en domheid promoot als cultureel erfgoed. Tolerantie blijkt geen brug tussen mensen, maar een brandtrap richting morele zelfontbinding.
Met onder meer:
· de man met de baard op een wolk (die wél serieus wordt genomen)
· het stemrecht van de astroloog met kristallen in de BH
· lafheid in galajurk, ook wel bekend als ‘maatschappelijke dialoog’
· en natuurlijk: de glorieuze democratie waarin niemand weet wat hij doet, maar het wel mag bepalen.
Durf jij het aan om door de façade heen te kijken? Lees dan het essay, en wees gerust: zelfs als je het er helemaal niet mee eens bent, ben je nog steeds welkom. Want ja… we zijn hier tolerant, toch?
Met rationele groet en een knipoog,
Peter Koopman
Tolerantie:
Het Schrijnend Teken van een Vrije Slaaf
De democratisch gekozen waanzin van de tolerantie
Tolerantie. Het klinkt als beschaving, als vooruitgang, als verlichting. Maar wat als juist tolerantie het symptoom is van morele verlamming? Wat als het geen deugd is, maar een vernislaagje over domheid, lafheid en gemakzucht? In een samenleving waarin mensen massaal geloven dat geesten bestaan, kristallen helen en een onzichtbare god hun leven leidt, wordt ‘tolerantie’ het aflaatbriefje van de zelfdenkende onverschillige. George Carlin vatte het geniaal samen: vertel mensen dat de muur nat is en ze moeten voelen. Vertel ze dat een man met een baard op een wolk alles ziet, en ze bidden dagelijks. Diezelfde mensen hebben stemrecht. En het morele schild waarmee hun irrationele keuzes worden goedgepraat? Tolerantie.
1. Tolerantie als camouflage voor domheid
Tolerantie fungeert vaak als dekmantel voor cognitieve luiheid. De mens, zoals Daniel Kahneman ons uitlegt, is geen rationeel dier, maar een bundel van snelle instincten (Systeem 1) die slechts zelden wordt bijgestuurd door reflectie (Systeem 2). Als een overtuiging comfortabel is – zoals astrologie, karma of een almachtige schepper – dan is het waar, althans voor het brein. Tolerantie legitimeert dit cognitieve gemak. Wie tegen irrationaliteit ingaat, wordt al snel intolerant genoemd. En zo verwordt domheid tot een beschermde levensstijl. Tolerantie beschermt niet het recht om te denken, maar het recht om niet te hoeven denken.
2. Tolerantie als belichaming van lafheid
Waarom dulden we het onverdraaglijke? Omdat het veiliger is. Tolerantie is conflictvermijding met een halo. In plaats van te zeggen: “dit druist in tegen onze waarden”, zeggen we: “we moeten ruimte geven aan andere opvattingen”. In werkelijkheid is dit niets meer dan lafheid met een moreel jasje. Mensen laten zich liever ringeloren dan dat ze grenzen trekken. En dus tolereren we religieus fundamentalisme, culturele regressie en seksistische tradities – zolang we het maar kunnen framen als ‘inclusiviteit’. Want grenzen stellen vraagt ruggengraat. En die is zeldzaam.
3. Tolerantie en religie: de collectieve waan beschermd
Religie is de grootste begunstigde van tolerantie. In naam van respect voor geloofsovertuigingen wordt een parallelle werkelijkheid gefaciliteerd waarin rede en empirisch bewijs ondergeschikt zijn aan oude geschriften. De denkbeeldige vriend van miljoenen krijgt voorrang boven het collectieve verstand. Tolerantie rechtvaardigt het toestaan van kindhuwelijken, besnijdenis van meisjes, femicide, segregatie van vrouwen, eerwraak en het preken van haat – zolang het maar verpakt zit in een religieus narratief. Zeg er iets van, en je bent intolerant. En dus buigt het Westen: de slappe knie als religieuze offergave.
4. Tolerantie als ideologische zelfmoord
De Westerse tolerantie is uniek – en daarmee gevaarlijk. Geen enkele andere ideologie of religie biedt de ander zoveel ruimte om haar eigen fundamenten te ondermijnen. Islamistisch gedachtegoed wordt niet bestreden, maar getolereerd. Identitaire bewegingen die haaks staan op vrijheid van meningsuiting, vrouwenrechten of LHBTQ+-gelijkheid worden omarmd in naam van diversiteit. De schijndemocratie houdt zichzelf in stand met de leugen dat alle ideeën gelijkwaardig zijn. In werkelijkheid is dat morele zelfmoord: wie zijn eigen waarden niet verdedigt, offert ze op aan de luidruchtigste roepers.
5. De illusie van vrijheid door tolerantie
We noemen onszelf vrij omdat we iedereen laten meedoen. Maar wat als vrijheid niets meer is dan keuzestress in een zorgvuldig afgebakende kooi? Tolerantie maskeert de afwezigheid van échte autonomie. Je mag alles kiezen zolang je binnen de lijntjes kleurt. Michel Foucault wees al op deze paradox: we controleren onszelf in naam van de vrijheid die ons is toegestaan. En wie afwijkt – wie écht denkt, wie écht niet tolereert – wordt gecanceld. Tolerantie tolereert alleen zichzelf. Dat maakt het geen deugd, maar een dictatuur in vermomming.
Conclusie: Tolerantie als zelfvernietigend ideaal
Tolerantie is het schrijnende teken van een samenleving die zichzelf niet meer durft te verdedigen. Het is geen brug tussen werelden, maar een poort die openstaat voor alles, inclusief de vernietiging van haar eigen fundament. We tolereren domheid, lafheid en irrationele overtuigingen in naam van vrijheid, maar wat we werkelijk doen is de deur opendoen voor onze eigen afbraak. De vrije slaaf stemt vrijwillig voor zijn ondergang, en noemt het vooruitgang. Want hij is getraind te geloven dat niets zeker is, behalve dat alles getolereerd moet worden.
Aanbevolen literatuur:
· Daniel Kahneman – Thinking, Fast and Slow (2011)
· George Carlin – Brain Droppings (1997)
· Aldous Huxley – Brave New World (1932)
· Michel Foucault – Discipline and Punish (1975)
· Pascal Bruckner – La Tyrannie de la Pénitence (2006)
· Christopher Hitchens – God Is Not Great (2007)
· Carl Sagan – The Demon-Haunted World (1995)
· Yuval Noah Harari – Homo Deus (2016)
