Onderwijs: emancipatie of gedragsdressuur met een strikje erom?
Beste lezer (of beïnvloede ziel),
Heb jij ook jarenlang gedacht dat onderwijs draait om bevrijding van de geest, persoonlijke groei en nobele idealen? Dan is het misschien tijd voor een kleine realiteitsinjectie – niet pijnlijk, wel verhelderend.
In mijn nieuwste essay – “Onderwijs als Beïnvloedingsfabriek” – trek ik de gordijnen open van het klaslokaal en kijk wat daar écht gebeurt: beïnvloeding, machtsstructuren, zelfbedrog (in deluxe uitvoering) en natuurlijk… afhankelijkheid met een gouden randje.
Verwacht geen zweverig pedagogisch geneuzel. Verwacht scherpe observaties, confronterende analyses en een glimp van de rauwe realiteit onder het vernis van het schoolbord.
En oh ja, kickboksen komt ook langs. Niet als sport, maar als spiegel.
Lees, grimlach, frons – en misschien, heel misschien, zie je je eigen schooltijd ineens in een ander daglicht.
Scrol door om het essay te lezen of door te sturen naar iemand die zich nog vrij waant.
Met opgeheven wenkbrauw en een knipoog,
…… aldus Peter Koopman
01 mei. 2025
Tel.: 06 8135 8861
Onderwijs als Beïnvloedingsfabriek: De Esthetiek van Afhankelijkheid
Inleiding: De mythe van emancipatie
Onderwijs is lang verkocht als een verheven activiteit: het vrijmaken van de geest, het voeden van kritisch denken, het openen van nieuwe werelden. Maar laten we deze romantische façade eens afpellen. Wat als onderwijs in essentie niet draait om bevrijding, maar om beheersing? Niet om autonomie, maar om afhankelijkheid? Wat als het onderwijs, net als elke vorm van systematische beïnvloeding, primair gericht is op het reproduceren van de machtsstructuren die het zelf legitimeert?
Welkom in de fabriek van gedrag, waar beïnvloeding de grondstof is, afhankelijkheid het eindproduct, en kennis de verpakking.
1. De mens als beïnvloedend organisme
De mens is een seksueel wezen – niet slechts in biologische zin, maar als fundamentele motor achter gedrag. Beïnvloeding is hier niet optioneel, maar existentieel. In elk sociaal contact sluimert de poging tot vormgeving van de ander: om hem of haar een beetje meer op onszelf te laten lijken. Dat vergemakkelijkt omgang, verhoogt de voorspelbaarheid en – het belangrijkste – het vergroot onze controle over de situatie. Evolutionair gezien: controle is veiligheid, veiligheid is overleving.
Beïnvloeding is dus geen kwaadaardig complot, maar een geoptimaliseerde overlevingsstrategie. Of zoals Robert Trivers zou zeggen: “Social behavior is not about truth, it’s about strategic deception.”
2. Seksualiteit, aantrekkelijkheid en gedragsmodellering
De grap zegt alles:
zij denkt dat ze hem kan veranderen;
hij hoopt dat zij altijd hetzelfde blijft.
Daaronder ligt het biologisch geladen spel van selectie en reproductiestrategieën. Vrouwen richten zich (gemiddeld!) op gedrag en betrouwbaarheid, mannen op uiterlijk en vruchtbaarheidssignalen. Maar beide geslachten delen een diepgeworteld verlangen tot beïnvloeding. Want wie de ander verandert, vergroot zijn eigen relatieve machtspositie.
Schoonheid, symmetrie, status – allemaal sociale valuta. En onderwijs, net als marketing, leert ons hoe we die kunnen inzetten. Niet voor de ander, maar voor onszelf. Dat het ‘dienstbaar’ lijkt, is onderdeel van de illusie.
3. Onderwijs als strategisch beïnvloedingskader
Onderwijs is niets anders dan structurele gedragsmodellering, verpakt als persoonlijke groei. Wie bepaalt wat er onderwezen wordt, bepaalt ook wat er als ‘waar’, ‘belangrijk’ of ‘beschaafd’ geldt. Het curriculum is geen neutrale verzameling feiten, maar een moreel en cultureel geladen selectie van gedragingen die wenselijk worden geacht.
Onderwijs creëert:
- Afhankelijkheid van erkenning (diploma’s als toegang tot sociaal kapitaal)
- Hiërarchie (de leraar weet, de leerling gehoorzaamt)
- Zelfselectie (leerlingen passen zichzelf aan om door het systeem geaccepteerd te worden)
De leerling leert dus niet alleen wat, maar vooral hoe hij moet zijn. En wie dat proces niet doorziet, wordt er onbewust slaaf van.
4. De hypocrisie van het zelfbeeld
Hier komen Robert Kurzban (Why Everyone (Else) Is a Hypocrite) en Timothy Wilson (Strangers to Ourselves) in beeld: de mens is gebouwd op inconsistente zelfrepresentatie. We liegen vooral tegen onszelf, omdat dat evolutionair nuttig is. Wie écht gelooft in zijn nobele motieven, overtuigt effectiever. Het onderwijs wemelt van dit soort morele zelfbedrog.
De docent denkt: “Ik help deze jongeren.” De leerling denkt: “Ik leer voor mijn toekomst.” Maar onder het oppervlak speelt iets rauwer: de docent bevestigt zijn eigen status door invloed uit te oefenen, de leerling conformeert zich om toegang te krijgen tot hulpbronnen.
Zelfbedrog is geen bijwerking – het is de voorwaarde voor succesvolle beïnvloeding.
5. De kickbokszaal als contramodel
In de context van kickboksonderwijs wordt deze dynamiek bijzonder scherp. Want hier wordt niet alleen cognitieve kennis overgedragen, maar ook lichamelijkheid, hiërarchie, ritueel, gezichtsverlies en dominantie. De beïnvloeding is direct, fysiek en onverbloemd. En precies daarom is het eerlijker dan de schoolbank. Er is geen illusie van neutraliteit; de leerling weet dat hij gevormd wordt – en waarom.
De dojo is een plek van duidelijke macht, maar ook van wederzijdse erkenning. De trainer beïnvloedt, ja, maar niet via omwegen. En wie leert vechten, leert ook zichzelf kennen – zonder morele camouflage.
Slot: Emancipatie door desillusie
Als we beïnvloeding willen begrijpen – in onderwijs, in relaties, in sport – moeten we eerst afscheid nemen van het sprookje van altruïsme. Invloed is geen zonde, maar een conditie. De vraag is niet óf je beïnvloed wordt, maar of je doorhebt hoe.
Onderwijs zou pas werkelijk emancipatoir worden als het zijn eigen beïnvloedingsagenda blootlegt. Tot die tijd blijft het wat het is: een high-end vorm van gedragsvorming, gedreven door zelfbedrog en vermomd als verlichting.
En dat, beste lezer, is wellicht het belangrijkste wat je nooit op school hebt geleerd.
Literatuurlijst
- Kurzban, R. (2010). Why Everyone (Else) Is a Hypocrite: Evolution and the Modular Mind. Princeton University Press.
- Wilson, T. D. (2002). Strangers to Ourselves: Discovering the Adaptive Unconscious. Harvard University Press.
- Trivers, R. (2011). The Folly of Fools: The Logic of Deceit and Self-Deception in Human Life. Basic Books.
- Foucault, M. (1977). Discipline and Punish: The Birth of the Prison. Vintage Books.
- Chomsky, N. (1989). Necessary Illusions: Thought Control in Democratic Societies. South End Press.
- Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Doubleday Anchor Books.
- Cialdini, R. (2001). Influence: Science and Practice. Allyn & Bacon.
- Pinker, S. (2002). The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature. Viking Penguin.
- Taleb, N. N. (2012). Antifragile: Things That Gain from Disorder. Random House.
- Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The Need to Belong: Desire for Interpersonal Attachments as a Fundamental Human Motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529.
