HERBEWERKING SCRIPTIE 1980 – Koopman
Karate, Kapitalisme & Katharsis
Agressie, Gucci & een zwarte band – leesvoer voor wie durft
Beste Vechtsportpatient,
Stel je voor: een essay dat begint met bloed, eindigt met beleidskritiek, en onderweg een paar heilige huisjes een low kick verkoopt.
Niet woke, niet zweverig, maar ook geen ode aan testosteron – wel een dissectie van agressie als oerdrift, vechtsport als ritueel, en de illusie dat je met een beetje traptraining crimineel gedrag afleert.
“Karate, Kapitalisme & Katharsis” is geen vredelievend betoog. Het is een revival van mijn scriptie Agressie & Frustratie uit de tijd dat CIOS nog geen influencer-opleiding was. Geactualiseerd met hersenscans, straatlogica, beleidsfalen en een snufje cynisme.
Waarom lezen?
Omdat we allemaal een reptiel onder onze schedel dragen. En omdat vechten – fysiek of verbaal – nog steeds ons favoriete tijdverdrijf is. Alleen de arena’s zijn veranderd. En de kostuums.
Lees het essay hier: https://afafa.info/blog/
Of deel het met iemand die nog steeds denkt dat vechtsport de nieuwe pedagogiek is.
Met groet,
Peter Koopman
(hersteld, herzien, en licht herontvlambaar)
27 mei. 2025
Tel.: 06 8135 8861
Karate, Kapitalisme & Katharsis
Een neurobiologisch manifest over sportieve sublimatie en gecultiveerde agressie
Epiloog – Van scriptie tot essay: een persoonlijke noot
Dit essay is gebaseerd op mijn oorspronkelijke afstudeerscriptie, geschreven in een tijd waarin de honden nog uit hun kont blaften en sport nog werd opgevat als karaktervorming in plaats van branding. De thema’s – agressie, frustratie, vechtsport, disciplinering – zijn nooit weggeweest. Wat veranderd is, is de verpakking. Wat destijds een systematische, ietwat ruwe verkenning was van gedrag en geweld binnen de context van sport, is nu herwerkt tot een bredere, filosofisch en neurobiologisch onderbouwde reflectie.
De noodzaak is groter dan ooit: we leven in een samenleving waar agressie niet verdwijnt, maar muteert. Waar fysieke kracht onderdrukt wordt, maar digitale dominantie wordt beloond. En waarin sport steeds vaker wordt gezien als ethisch vehikel, in plaats van als spiegel van wat in ons leeft.
Dit essay is een poging tot eerherstel. Voor de complexiteit van menselijk gedrag. Voor de waarde van fysieke confrontatie als metafoor. En voor de onvermijdelijke, maar stuurbare kracht die agressie heet.
Voor iedereen die ooit op de mat heeft gestaan en iets anders vond dan geweld: welkom terug.
1. Inleiding – De mens als primair jagend organisme
Zeshonderd jaar voor Christus schreef Ezechiël: “Het land is vol met bloedig geweld en de stad is vol misdaden.”
Anno nu is het decor veranderd, maar het script is hetzelfde gebleven. Wat rest is een culturele vernislaag over een oud reptielenbrein, dat met iedere file, social media-commentaar of sportwedstrijd weer wordt geactiveerd. De mens is niet in de eerste plaats rationeel, sociaal of spiritueel. De mens is éérst en vooral een territoriaal jachtwezen, dat vecht voor middelen, status, seks en betekenis. En wanneer hij deze niet krijgt, wordt hij gefrustreerd. Wanneer hij gefrustreerd raakt, wordt hij agressief. De moderne mens vecht niet meer met knuppels, maar met hashtags, of in de dojo.
Dit essay is een revival van een scriptie uit de tijd dat het CIOS nog CIOS was, sport nog spierballen had, en de maatschappij zich nog niet verschool achter digitale filters. We nemen agressie onder de loep als adaptatiemechanisme, als sociaal dynamiet, als neurobiologisch residu van evolutionaire drift. En we kijken of vechtsport een ventiel of juist een versterker is van dit fenomeen. Wat volgt is geen betoog voor geweld, maar een pleidooi voor begrip. Begrip van de biologische noodzaak en de culturele camouflage van agressie.
2. Agressie 2.0: van instinct naar algoritme
De oude discussie tussen Lorenz en Scott over nature of nurture is vervangen door hersenscans en gedragsgenetica. Agressie zit niet langer alleen in het bloed, maar ook in de hersenstructuur: verhoogde activiteit in de amygdala, verminderde remming in de prefrontale cortex, dysregulatie van serotonine. Voeg daar jeugdtrauma, testosteron en sociale context aan toe, en je hebt het recept voor de moderne vechter: fysiek of verbaal, online of in de ring.
Proactieve agressie (instrumenteel, strategisch) verschilt wezenlijk van reactieve agressie (impulsief, defensief). Sport en vechtsport kunnen beiden kanaliseren, maar ook trainen. De vraag is dus niet óf vechtsport agressie beïnvloedt, maar hoe.
3. Frustratie als brandstof
De mens is een doelzoekend dier. Wordt het doel niet gehaald, dan komt frustratie. En frustratie is geen stille kracht, maar een bron van activering. Volgens Dollard c.s. (1939) leidt elke frustratie tot een agressieve neiging. Inmiddels weten we: dat klopt, mits de context de agressie toelaat of versterkt. Vechtsport als context kan dus beide: kalmeren door expressie, of activeren door competitie.
De moderne mens leeft in een wereld van voortdurende microfrustraties: likes, files, formulieren, algoritmes. De catharsis-hypothese, ooit populair, blijkt grotendeels achterhaald: het ‘uiten’ van agressie lucht niet op, het bevestigt het gedragspatroon. Alleen bij context en regulatie (zoals in traditionele vechtsporten) kan sublimatie ontstaan.
4. Vechtsport als spiegel en container
In karate, judo, MMA of boksen wordt geweld gereguleerd. Er zijn regels, rituelen, hiërarchiën. Maar niet elke vechtsport is gelijk. Karate heeft de neiging tot stilering en beheersing, MMA flirt met gladiatorengeweld. Beide werken met de menselijke agressietendens, maar op andere registers.
De vraag blijft: wie trekt naar zulke sporten? Zijn het gefrustreerde types, of mensen met een overmaat aan energie? Of is het simpelweg leuk om te mikken, zoals Desmond Morris betoogde? Is het jagen zonder bloed? En kunnen we dat als maatschappelijk wenselijke vorm van regressie benoemen?
5. Maatschappij als arena: agressie als valuta
We leven in een maatschappij waarin directe agressie taboe is, maar indirecte agressie wordt beloond: assertiviteit, dominantie, scherpe retoriek. De vechter is niet uit de samenleving verdwenen, hij is enkel in een pak gaan zitten of achter een microfoon gaan staan. Sport is hier een spiegel, soms een ventilatiekanaal, zelden een oplossing. Toch biedt vechtsport unieke kansen: door directe confrontatie met verlies, pijn, hiërarchie, en wederzijds respect. Een soort morele gymzaal voor de driftmatige mens.
Sociologische aansluiting: Zie ook Erving Goffman (The Presentation of Self in Everyday Life), waarin rollen en maskers domineren. De ring is één van de weinige plaatsen waar het masker soms afvalt.
Casuïstiek jongeren: Jongeren uit probleemwijken blijken significant baat te hebben bij vechtsport als expressiemiddel, mits er begeleiding is (Veugelers et al., 2016). Anders transformeert de ring in een arena voor herhaald slachtofferschap.
Kritische kanttekening: De bewering dat een uurtje stoten en trappen per week structureel gedragsverandering teweegbrengt bij randgroepjongeren is wensdenken met een traptechniek: hoog gegrepen, maar zonder basis. Gedragsverandering is geen kwestie van sporten, maar van contexten herschrijven. Peergroups, sociaal kapitaal, statusobjecten en risicocompensatie wegen zwaarder dan een zwarte band.
Empirisch bewijs: Uit een longitudinale studie van Richardson et al. (2012) bleek dat gedragsverandering bij delinquente jongeren alleen duurzaam is als er sprake is van multi-systemische interventies. Sport als losstaand instrument faalt vaak vanwege gebrek aan overdracht naar het dagelijkse leven, waar loyaliteit, groepsdruk en straatstatus domineren.
Cynische reflectie: Vechtsport als panacee voor crimineel gedrag is de moderne variant van ‘laat ze maar lekker moe worden.’ Dat werkt wellicht bij honden, niet bij jongeren die ’s nachts dromen van Rolexen, scooters en respect.
Intermezzo: Van mat tot Mercedes – hoe de dojo geen antwoord is op Gucci-gedreven criminaliteit
Laat ons even stil staan bij een hardnekkige mythe, vooral gekoesterd door beleidsmakers met weekhart en subsidiebudget: dat vechtsport een wondermiddel is voor ontspoorde jongeren. Alsof een mat en een sensei kunnen opboksen tegen het prestige van een Rolex, de directe beloning van een ramkraak of de groepsdruk van een WhatsApp-groep vol wannabe’s met messen.
Vechtsport kán pedagogisch zijn. Het kán sociale vorming ondersteunen. Maar alleen in een klimaat van consistentie, discipline, ouderbetrokkenheid, norminternalisatie en toekomstperspectief. Zodra die factoren ontbreken, wordt vechtsport slechts een vaardigheidsversneller in dienst van antisociaal kapitaal. Streetcred met zwarte band.
Case: In Amsterdam werd een programma opgezet waarbij jeugdige veelplegers via kickbokstraining zouden leren omgaan met agressie. Resultaat: binnen zes maanden waren vier deelnemers betrokken bij geweldsincidenten buiten de ring. Niet ondanks, maar dankzij hun getrainde assertiviteit en fysieke overwicht (bron: interne rapportage jeugdinterventies G4-regio, 2017).
De realiteit: wie geen sociaal kapitaal heeft, bouwt zijn status via fysiek overwicht. Vechtsport wordt dan niet een pad naar rust, maar een curriculum voor de jungle. De mat is geen morele ruimte, maar een oefenveld voor de straat.
Slotbeeld: Je kunt een jongen leren trappen, maar als je hem niet leert waarom hij zou moeten stoppen – of voor wie – dan train je geen krijger, maar een spierbundel met morele leegstand.
Disclaimer voor beleidsmakers:
Beste beleidsmaker, deze tekst is niet tegen sport. En ook niet tegen jongeren. Wel tegen simplistische aannames, dogmatisch optimisme en de neiging om complexe problemen te bezweren met eenvoudige symbolen. Vechtsport is geen morele opvoedmachine. Het is een vorm. En vorm zonder inhoud is decor. Zonder pedagogische verankering, sociale structuur en toekomstperspectief is sport niet de oplossing, maar een upgrade van de motoriek van het probleem.
Dus ja, subsidieer sport. Maar subsidieer het als onderdeel van een ecosysteem. Niet als doekje voor het bloeden terwijl de bloedsomloop verziekt is.
Bijlage – Top 5 van mislukte sportinterventies voor risicogroepen
1. Kickboksen in de Kolenkitbuurt (Amsterdam, 2017)
Doel: Reductie van straatgeweld via gesubsidieerde kickbokstrainingen.
Resultaat: Vier deelnemers betrokken bij vechtpartijen buiten de ring binnen zes maanden.
Analyse: Gebrek aan psychosociale begeleiding, geen overdracht naar sociale context.
2. Fight for Respect (Rotterdam, 2014–2016)
Doel: Respect en discipline via vechtsport bij voortijdig schoolverlaters.
Resultaat: 32% uitval binnen drie maanden, stijging in meldingen van schoolgeweld.
Analyse: Respect leer je niet in de ring, maar in de thuissituatie.
3. MMA Mentorships (Utrecht, 2018)
Doel: Vechtsport als vehikel voor positieve rolmodellen.
Resultaat: Mentoren zelf betrokken bij dubieuze praktijken, verlies van geloofwaardigheid.
Analyse: Geen screening op integriteit. Rolmodel ≠ spierbundel met Instagram.
4. Urban Warriors (Den Haag, 2012)
Doel: Jongeren uit jeugddetentie herintegreren via boksen.
Resultaat: 60% recidive binnen 9 maanden.
Analyse: Sport zonder nazorg is spierontwikkeling zonder richting.
5. Project Knock-Out (Groningen, 2015)
Doel: Preventie van straatgeweld door laagdrempelige vechtsportlessen.
Resultaat: Lessen werden gebruikt als forum voor het uitwisselen van straatstrategieën.
Analyse: De dojo werd letterlijk een rekruteringsplatform.
Voetnoten & Literatuurlijst (selectie):
1. Sapolsky, R. (2017). Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst.
2. Wrangham, R., & Peterson, D. (1996). Demonic Males: Apes and the Origins of Human Violence.
3. Morris, D. (1967). The Naked Ape.
4. Bandura, A. (1973). Aggression: A Social Learning Analysis.
5. Berkowitz, L. (1989). Frustration-aggression hypothesis: Examination and reformulation. Psychological Bulletin, 106(1), 59–73.
6. Twemlow, S. & Sacco, F. (1998). The Application of Traditional Martial Arts Practice to the Treatment of Violent Adolescents. Adolescent Psychiatry, 23(1), 123–137.
7. Silva, M. et al. (2019). Muay Thai and Emotional Regulation: A Qualitative Study. Journal of Martial Arts Studies, 4(2), 44–59.
8. Elias, N. (1986). The Civilizing Process. Oxford: Blackwell.
9. Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Garden City: Doubleday Anchor.
10.Richardson, J. et al. (2012). Longitudinal impacts of sports programs on youth conduct in urban environments. Youth & Society, 44(3), 409–432.
11.Interne Rapportage Jeugdinterventies G4-regio (2017). Ongepubliceerd.
12.Veugelers, W. et al. (2016). Sport als middel in de aanpak van jeugdcriminaliteit. Movisie Rapportenreeks.
13.Koopman, P. (1980). Agressie & Frustratie. Afstudeerscriptie onder begeleiding van professor dr. Frank Bakker en dr. Hans v. d. Brug
