Uw “ware ik” ligt in de uitverkoop
Beste persoonlijkheid,
We moeten praten. Niet over uw gezondheid, uw pensioen of het weer — maar over uw “authentieke zelf”.
U weet wel: dat onwrikbare innerlijke kompas waar u zo trots op bent. Nou… nieuwsflash: het blijkt een gammele marktkraam te zijn, waarvan de inhoud meeverandert met het seizoen, de vraag én de winstverwachting.
In mijn nieuwste stuk ontmasker ik het zelfbeeld als seizoenshandel, fileer ik de “morele volharding” van mensen (spoiler: het is opportuniteit in maatpak) en laat ik zien hoe we allemaal — van buurman tot minister-president — meedoen aan een toneelstuk waarin niemand nog weet wie het script schrijft.
Lees het gerust… maar wees gewaarschuwd: u herkent uzelf. En waarschijnlijk niet op een manier waar u op zat te wachten.
Met oprechte (voor zolang het duurt) groet,
Peter Koopman
13 aug. 2025
Tel.: 06 8135 8861
Het Zelf:
Een Marktkraam met Seizoensaanbiedingen
(Hoe de mens zijn ‘ware ik’ verkoopt aan zichzelf)
Mensen praten graag over “jezelf zijn” alsof dat een nobel, onveranderlijk doel is — een soort innerlijke diamant die alleen even moet worden opgepoetst om te schitteren. Maar biologisch gezien is het zelfbeeld eerder een gammele marktkraam op een dorpsplein: gevuld met de waren die op dat moment het meest opleveren in status, macht of genenbehoud.
De glimmende appels van gisteren worden zonder scrupules ingeruild voor goedkope aardbeien als de markt verandert. Waarden? Slechts prijskaartjes die meeschuiven met vraag en aanbod.
Liefde voor ouders, partner, hond of auto klinkt warm en menselijk, maar is in de kern een investering in overleven, paren of sociaal comfort. Walging daarentegen is de afslagplaats voor alles wat dit zorgvuldig opgebouwde kraampje bedreigt.
Wie het idee van een “authentiek zelf” koestert, moet één ding weten: het is geen kern die ontdekt kan worden, maar een verhaal dat steeds opnieuw wordt herschreven — meestal met een pen die de waarheid niet kan betalen.
Het “ik” als adaptief construct
Neurowetenschappelijk onderzoek (Damasio, 2010; Gazzaniga, 2011) toont dat wat wij als “zelf” ervaren, geen vaste entiteit is maar een voortdurend bijgewerkt narratief. Het brein is een propagandaministerie dat losse fragmenten van herinneringen, emoties en waarnemingen achteraf omzet in een coherent verhaal — vooral bedoeld om de buitenwereld en onszelf te overtuigen dat we “dezelfde persoon” zijn als gisteren.
De evolutionaire psychologie (Buss, 2019; Tooby & Cosmides, 1992) beschouwt dit zelfbeeld als een stuk gereedschap: een flexibele verpakking voor eigenschappen, overtuigingen en bezittingen die de fitness verhogen. Fysieke veiligheid, sociale status, bondgenootschappen en reproductieve aantrekkingskracht bepalen wat in de kraam komt te liggen. Alles wat daar niet aan bijdraagt, verliest onvermijdelijk prioriteit.
Waarden als wegwerpartikelen
Sociologisch en antropologisch onderzoek (Geertz, 1973; Haidt, 2012) laat zien dat waarden cultureel en contextueel bepaald zijn. De mens klampt zich vast aan principes zolang ze functioneel zijn voor sociale positie of interne consistentie. Zodra omstandigheden veranderen — economische crisis, machtsverschuiving, nieuwe groepsnormen — worden “heilige” waarden moeiteloos ingeruild voor nieuwe, inclusief een moreel verantwoord verhaal dat de draai legitimeert.
Liefde als genenmanagement
Liefde is geen mystiek altruïsme, maar een door natuurlijke en seksuele selectie gevormd mechanisme voor genenbeheer (Trivers, 1972; Dawkins, 1976).
- Ouder- en kindliefde waarborgt overlevingskansen van genetisch materiaal.
- Partnerliefde vergroot reproductiesucces en vermindert concurrentie.
- Huisdierliefde heeft geen direct genetisch voordeel, maar dient als stressreductie, sociaal smeermiddel of statussymbool.
Zelfs de schijnbaar “onvoorwaardelijke” liefde blijkt bij nadere inspectie een investering met een verwachte return, al is die soms psychologisch in plaats van biologisch meetbaar.
Afkeer als zelfbescherming
Walging en morele verontwaardiging zijn zelden pure morele reflexen. Ze beschermen het zelfbeeld en de investeringen die daarin zitten (Rozin et al., 2000). Bedreigingen als concurrentie, statusverlies, sociale uitsluiting of fysieke dreiging worden emotioneel gecodeerd als “slecht” of “onacceptabel”. Het klinkt moreel, maar evolutionair gezien is het gewoon strategische schadebeperking.
Het theater van het zelf
Socioloog Erving Goffman (1959) beschreef de mens als een acteur in een doorlopend toneelstuk. Op het “frontstage” spelen we onze sociale rol — compleet met de juiste mimiek, gebaren en verbale franje — om de gewenste indruk te maken. “Backstage” passen we het script aan, oefenen we nieuwe scènes en gooien we oude rekwisieten weg.
Het kraampje van ons zelfbeeld is dus niet alleen een marktplaats, maar ook een theaterdecor, waar het publiek (de ander) én de acteur (wijzelf) voortdurend worden bedrogen. Dat toneelstuk kan oprecht voelen, maar is in wezen een doorlopende improvisatie met één doel: de voorstelling draaiende houden, ongeacht wie de hoofdrol vandaag speelt.
Naschrift
De authenticiteit van politici — u weet wel, die zorgvuldig geoefende blik van “oprechte betrokkenheid” — is net zo stabiel als de inhoud van onze eigen marktkraam. De morele volharding van mensen in het algemeen is niets anders dan sociaal verpakte opportuniteit. We verkopen principes zolang de marge goed is en dumpen ze zodra de markt omslaat. Wie denkt dat hij “beter” is dan dit mechanisme, mag zichzelf gerust als premiumproduct aanprijzen… tot de volgende seizoensuitverkoop.
Selectieve literatuurlijst
- Buss, D.M. (2019). Evolutionary Psychology: The New Science of the Mind.
- Damasio, A. (2010). Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain.
- Dawkins, R. (1976). The Selfish Gene.
- Geertz, C. (1973). The Interpretation of Cultures.
- Gazzaniga, M. (2011). Who’s in Charge? Free Will and the Science of the Brain.
- Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life.
- Haidt, J. (2012). The Righteous Mind.
- Rozin, P., Haidt, J., & McCauley, C.R. (2000). Disgust. In Handbook of Emotions.
- Tooby, J., & Cosmides, L. (1992). The Psychological Foundations of Culture.
- Trivers, R. (1972). Parental Investment and Sexual Selection. In Sexual Selection and the Descent of Man.
