Beste Lezer,
Stel je voor: miljoenen mensen verhongeren in Soedan, Congo en Myanmar… en wij staan met z’n allen in Amsterdam op de Dam te schreeuwen over Gaza en Oekraïne. Toeval? Of selectief moreel theater op bestelling van de media?
Ik schreef een stuk dat precies dit ongemak fileert: de Gutmensch die zichzelf op de borst klopt, terwijl de rest van de wereld vrolijk genegeerd wordt. Verwacht geen zachte woorden, maar een spiegel die pijn doet en tegelijk een glimlach uitlokt.
Durf je het aan om te lezen? Dan ben je gewaarschuwd: het is scherp, cynisch en vol wrange ironie. Maar hé — iemand moet het toch zeggen.
Hartelijke groet,
Peter Koopman
Het selectieve deugen van de Gutmensch – een dissectie
De Gutmensch van vandaag is geen onafhankelijk denker, maar een product van politieke en mediatische krachten. Zijn verontwaardiging is geen spontane eruptie van compassie, maar een regissering van sentiment. Zoals Machiavelli al aangaf: “De massa laat zich gemakkelijker leiden door schijn dan door werkelijkheid.” (Il Principe, hfst. XVIII).
De mediatische machine
Guy Debord beschreef het al in La société du spectacle (1967): de werkelijkheid wordt vervangen door beelden, en die beelden bepalen waar wij boos, bedroefd of geëngageerd om “horen” te zijn. Gaza en Oekraïne zijn ideaal: veel fotogeniek leed, duidelijke vijandbeelden, simpele narratieven. Soedan, Congo of Jemen? Te complex, te chaotisch, te weinig bruikbare iconografie. Geen camera’s, geen “emotioneel kapitaal.”
De Gutmensch consumeert dus geen leed, maar beeldmateriaal van leed. Zijn emoties zijn algoritmisch gestuurd: wat trending is, wordt moreel urgent verklaard. Wat niet in beeld komt, verdwijnt in het morele niets.
De politieke machine
Politici grijpen deze selectieve verontwaardiging met beide handen aan. Oekraïne is geen humanitair project, maar een investeringsvehikel om defensiebudgetten omhoog te praten en een verdeelde EU een schijn van eenheid te geven. Gaza is het toneel waarop links en rechts hun identiteit projecteren: links via slachtofferschap, rechts via veiligheid.
En zo wordt de Gutmensch geen deelnemer, maar een instrument. Hij denkt dat hij “solidariteit” betoont, maar in werkelijkheid legitimeert hij beleid dat nooit om hem, laat staan om de slachtoffers, draaide. Het is morele outsourcing: huilen in ruil voor politieke manipulatie.
De culturele machine
Hier komt Nietzsche in beeld. In zijn Zur Genealogie der Moral beschreef hij hoe waarden historisch verschoven zijn: Umwertung aller Werte – de herwaardering van alle waarden. Vandaag zien we iets vergelijkbaars: compassie is niet meer deugd omwille van de ander, maar een vorm van sociale valuta. Het gaat niet om het redden van levens, maar om het bewijzen van morele status.
Dat is de perversiteit: mededogen is verworden tot een prestige-economie. Je koopt er zichtbaarheid, status en identiteitsbevestiging mee. Nietzsche zou dit de ultieme slavenmoraal noemen: de Gutmensch berooft zichzelf van vrijheid door zich te onderwerpen aan het juk van publieke opinie.
De psychologische machine
Robert Cialdini toonde in Influence (1984) hoe sociale druk en conformiteit ons gedrag sturen. De Gutmensch is geen held, maar een volger: hij loopt waar de kudde loopt, jankt waar de kudde jankt, en denkt dat dit morele authenticiteit is. In werkelijkheid is het niets anders dan kuddementaliteit in een hip jasje.
Het verdict
De Gutmensch schreeuwt over Gaza en Oekraïne, maar zwijgt over Soedan, Congo, Myanmar of Jemen. Niet uit kwade wil, maar omdat hij geen controle heeft over zijn eigen verontwaardiging. Die wordt hem ingefluisterd, geselecteerd, en vermarkt.
En hier komt de ironie: zijn “fatsoen” is niets anders dan rationele armoede. Zijn morele vlaggen zwaaien niet in de wind van compassie, maar in de tocht van manipulatie.
Of, om het in Nietzsche’s taal te zeggen:
Wat men vandaag compassie noemt, is geen liefde voor de mens, maar liefde voor de spiegel waarin men zichzelf bewondert.
Referenties en kruispunten
- Machiavelli, Il Principe – over schijn vs werkelijkheid in politiek.
- Nietzsche, Zur Genealogie der Moral & Umwertung aller Werte – waarden als constructies en statusmechanismen.
- Guy Debord, La société du spectacle – de mediatisering van leed en realiteit.
- Robert Cialdini, Influence – mechanismen van sociale conformiteit en beïnvloeding.
- Susan Sontag, Regarding the Pain of Others – over het consumeren van andermans lijden als beeldcultuur.
