Gezond tot de dood erop volgt – een spoedcursus in sterfelijk perfectionisme
Beste strever naar eeuwige jeugd en gezondheid,
We leven in een tijd waarin gezondheid het nieuwe geloof is, sport de moderne eucharistie, en de diëtist de biechtvader van onze vreetzonden. Je hoeft niet langer goed te leven, zolang je maar gezond sterft.
In mijn nieuwste stuk “Gezond tot de dood erop volgt — hoe gezondheid het nieuwe morele keurslijf werd” neem ik je mee in een ironisch, maar pijnlijk herkenbaar relaas over de tirannie van vitaliteit. Want zeg nou zelf: als gezondheid een deugd is, is ziekte dan een zonde?
We rennen, zweten en tellen stappen alsof het leven daarvan langer wordt — terwijl de dood geduldig in de hoek zit, onze VO₂-max neuriënd. Het absurde is dat we onze dagen vullen met het verlengen ervan, terwijl we vergeten ze te leven. Maar hé, de Fitbit zegt dat je het goed doet!
In dit essay dissecteer ik met chirurgische precisie (en een vleugje sadistische humor) de krankzinnigheid van het medisch-farmaceutisch-moralistische circus. Inclusief een bijdrage van Herman Pontzer, die ons fijntjes uitlegt dat al dat gesport nauwelijks iets verandert aan onze energiebalans. Hoezo levenslust?
Nieuwsgierig geworden naar dit hoopvolle pamflet over sterfelijk optimisme? Klik, lees en huiver — of blijf nog even op je yogamat liggen in afwachting van je onvermijdelijke exitus.
Met gezonde groet,
Peter Koopman
Sportdocent, denker, en fervent gelover in de dood als enige zekerheid
24 jul. 2025
Tel.: 06 8135 8861
Gezond tot de dood erop volgt — hoe gezondheid het nieuwe morele keurslijf werd
1. Proloog: Ademen is oxidatie, leven is terminale schadebeperking
Elke ademhaling brengt je dichter bij het einde. Niet metaforisch, maar biochemisch. Zuurstof, dat verraderlijke goedje dat we nodig hebben om te leven, is tegelijkertijd de primaire oorzaak van cellulaire veroudering. We oxideren onszelf langzaam naar de dood. Sporten — dat rituele zweetoffer van de moderne mens — versnelt dat proces zelfs. Je verbrandt energie, verhoogt je zuurstofinname, joeg je hartslag op. En dat allemaal… om langer te leven? Of om in elk geval de illusie te wekken dat je het einde op afstand houdt?
We bevinden ons in een tijdperk waarin vitaliteit is verheven tot heilige status. Gezondheid is geen wens meer, maar een morele plicht. We zijn niet meer bezig met ‘niet ziek zijn’, maar met ‘optimaal functioneren’ — een glibberige schaal van prestatie, discipline en schuld. Ziekte is het nieuwe falen. En gezondheid? Het nieuwe zondeloos leven.
2. Gezondheid als ideologie: de secularisering van zingeving
In de leegte die religie achterliet, nestelde zich een nieuwe geloofsorde. De tempels zijn vervangen door sportscholen, de eucharistie door eiwitshakes, en het gebed door mindfulnessmeditatie. Er is geen hemel na de dood — maar er is een sixpack vóór de dood. En dat is genoeg.
In plaats van zondig te zijn jegens God, zondig je nu tegen je eigen lichaam. Te veel vet, te weinig stappen, te laat naar bed? Je hebt gezondigd. Vasten, yoga en supplementen reinigen je weer. Waar de middeleeuwer de duivel vreesde, vrezen wij verzadigd vet en cortisol.
Deze nieuwe religie is niet vrijblijvend. Ze heeft dogma’s, riten, en bovenal: een priesterkaste. De arts is de nieuwe prediker. De coach de biechtvader. De voedingsdeskundige de rabbijn van de eiwitleer. En de farmaceutische industrie? Dat is het Vaticaan — rijk, machtig, onaantastbaar, en al decennia bezig met het patenteren van heil.
3. De medische moraal: schuld en schaamte als gezondheidstechniek
We spreken niet meer van dikke mensen, maar van mensen met een ‘ongezonde leefstijl’. Het frame is vriendelijker, maar de norm is strenger. Je mag alles zijn — behalve ongezond. Want wie ongezond is, is een last, een kostenpost, een risico. Gezondheid is niet langer een individuele toestand, maar een sociale verplichting.
De druk op het lichaam is totalitair geworden. Je moet niet alleen leven, maar goed leven. En dat betekent: bewegen, eten zonder e-nummers, hydratatie, slaapoptimalisatie, stressmanagement, biomonitoring. Wie niet meet, doet niet mee. De smartwatch is het geweten aan je pols. Elke hartslag een herinnering aan je plicht.
4. De illusie van controle: modellen, metingen en het vergeten lichaam
In onze zucht naar grip hebben we gezondheid gereduceerd tot meetbare eenheden: BMI, hartslag, VO2max, insulinegevoeligheid. Maar gezondheid is geen Excelbestand. Het is een fluïde, contextafhankelijke toestand die zich niet laat vangen in grafieken. De mens is geen machine, maar we behandelen hem wel zo.
En dat is de paradox: hoe meer we proberen te beheersen, hoe verder we van ons lichaam af komen te staan. We leven niet meer in ons lichaam — we beheren het. Als een project, een onderneming, een aandelenportefeuille. We dragen het als een jasje dat altijd nog net iets strakker, gezonder, jonger moet. We willen niet oud worden, maar ook niet doodgaan. Dus blijven we optimaliseren, zonder einde.
De ironie wordt pijnlijk zichtbaar in het werk van evolutiebioloog en metabolismeonderzoeker Herman Pontzer. In zijn boek Burn laat hij zien dat het menselijk lichaam een strikt afgesteld energieplafond heeft. Meer beweging leidt niet automatisch tot meer totale verbranding; het lichaam compenseert door elders energie te besparen — bijvoorbeeld op immuunfunctie, stressregulatie of voortplanting. Zijn onderzoek onder Hadza-jagers-verzamelaars toont zelfs aan dat zij, ondanks extreme fysieke activiteit, niet meer calorieën verbranden dan de gemiddelde kantoormens met een smartwatch. We zijn geen motoren die harder kunnen draaien, maar thermostaten die intern herverdelen.
Het beeld dat gezondheid een lineair resultaat is van meer inzet, meer discipline en meer beweging, blijkt dus biologisch onhoudbaar. Optimalisatie is een illusie. En de obsessie met meten versterkt die illusie slechts.
5. De economie van de gezondheid: het vitale verdienmodel
De vitaliteitsindustrie is een miljardencircus. Van superfoods tot DNA-analyses, van yogavakanties tot biohacking: alles wordt verkocht onder het mom van zelfzorg. Maar in werkelijkheid is het zelfvervreemding. Je koopt geen gezondheid — je koopt acceptatie, discipline, identiteit.
De farmaceutische industrie is intussen druk bezig om gezonde mensen tot patiënt te maken. Preventie klinkt goed, maar is een marketingtruc. Wie alle risico’s kent, leeft met permanente dreiging. Risicopatiënt ben je al vóór de symptomen. Je slikt pillen voor aandoeningen die je misschien ooit krijgt. En wie ze niet slikt, is onverantwoordelijk. Kortom: therapietrouw als deugd, autonomie als ziekte.
6. De jeugd als norm: de dictatuur van neotonie
De gezonde mens is jong, strak, glad en rimpelloos. We zijn collectief geobsedeerd geraakt door jeugdige fitheid. Niet omdat die zoveel beter is, maar omdat die verkoopbaar is. De neotene mens — groot hoofd, gladde huid, geen vouwen, geen sporen van gebruik — is het prototype van succes geworden.
Ouderdom is verdacht. Rimpels zijn mislukkingen. Grijze haren: vergissingen. De natuurlijke degeneratie van het lichaam moet koste wat kost verhuld, vertraagd of verdoezeld worden. En wie dat niet doet, valt buiten de norm. Gezondheid is dan niet meer de afwezigheid van ziekte, maar de afwezigheid van zichtbare aftakeling.
7. Gezondheid als existentiële vlucht
In onze drang om gezond te blijven, proberen we in wezen te ontsnappen aan de dood. Gezondheid is de secularistische vorm van onsterfelijkheid geworden. Maar hoe harder we rennen, hoe sneller de tijd ons inhaalt.
We vergeten te leven terwijl we ons best doen om niet te sterven. Geen taart op je verjaardag, want suiker. Geen seks zonder smartwatch, want slaaptekort. Geen luiheid, geen roes, geen verspilling. Alles moet nut hebben. Zelfs onze ontspanning is gemonitorde prestatie geworden.
Maar het absurde is dit: we sterven allemaal. Gezond of niet. Wie zich doodsport, sterft net zo goed. Alleen met strakkere bilspieren.
8. Het vergeten van de tragiek: Ivan Illich revisited
De Oostenrijkse denker Ivan Illich waarschuwde al in de jaren zeventig voor ‘iatrogene schade’ — ziekten die veroorzaakt worden door het medische systeem zelf. Maar wat we nu meemaken is subtieler: een culturele iatrogenese. We zijn niet ziek van medicijnen, maar van gezondheidsobsessie. Van de permanente zelfmeting. Van het idee dat je faalt als je niet fit, alert en bio-geoptimaliseerd bent.
Gezondheid is een sociale constructie geworden. En erger: een moreel oordeel. We zijn zo bang geworden voor kwetsbaarheid, aftakeling en dood, dat we vergeten dat dát precies is wat ons mens maakt.
9. Pleidooi voor imperfectie: het recht op roes, luiheid en verval
Misschien is het tijd voor een tegencultuur. Voor de herwaardering van de roes, de luwte, de luiheid. Voor een moraal van het onaffe, het onzekere, het tijdelijke. Voor een leven dat niet draait om vermijding van ziekte, maar om ervaring — ook al zit daar risico in.
De mens is geen machine. We zijn frictie, verlangen, drift en verval. En ja, ook: ziek, krakkemikkig, verslaafd, onevenwichtig. En daar valt mee te leven. Sterker nog: daar zit het leven.
10. Epiloog: dansend naar het einde
Uiteindelijk is de dood onvermijdelijk. Maar hoe we daar naartoe leven, dat maakt het verschil. Sport, voeding, zelfzorg — ze zijn prima, zolang ze geen doel op zich worden. Zolang we er niet in geloven. Want zodra gezondheid een religie wordt, wordt het lichaam een tempel die je alleen nog met schroom en schaamte betreedt.
Sterven zullen we. Maar laat het dan gebeuren terwijl we dansen, niet terwijl we onszelf kwellen met statistieken.
Want wie zijn leven leeft als een uitgestelde ziekte, sterft uiteindelijk zonder ooit geleefd te hebben.
Suggesties voor verder lezen (voor wie de ironie wil overleven):
- Illich, I. (1976). Medical Nemesis: The Expropriation of Health.
- Foucault, M. (1975). Surveiller et punir. (disciplinering en biopolitiek)
- Sloterdijk, P. (1999). Regels voor het mensenpark.
- Ehrenreich, B. (2018). Natural Causes: An Epidemic of Wellness, the Certainty of Dying, and Killing Ourselves to Live Longer.
- Taleb, N. N. (2012). Antifragile: Things That Gain from Disorder.
- Pontzer, H. (2021). Burn: The Misunderstood Science of Metabolism.
- Camus, A. (1942). Le Mythe de Sisyphe (voor wie het absurde wil omarmen).
