Waarom de Eerste Keer Altijd de Beste is

Waarom de eerste keer altijd de beste is (en waarom dat eigenlijk best irritant is)

Beste Spanningzoeker,

Laten we eerlijk zijn: we zijn allemaal verslaafd aan dat ene moment. Dat moment waarop je voor het eerst iets ervaart – die eerste hap van een overheerlijke pizza, die eerste kus, of die eerste keer dat je dacht: “Waarom heb ik hier zo lang op gewacht?” Maar weet je wat het vervelende is? Die eerste keer is altijd de beste. En daarna? Tja, dan begint de jacht op de volgende kick.

In mijn nieuwste artikel, “De Verslavende Jacht op Sensatie: Waarom de Eerste Keer Altijd de Beste is”, duiken we diep in de wetenschap achter waarom we nooit tevreden zijn. Spoiler: het heeft alles te maken met dopamine, dat kleine, verraderlijke moleculetje dat ons zowel naar grote hoogten stuwt als ons rusteloos maakt.

We bespreken:

• Waarom je na die eerste keer altijd op zoek gaat naar meer (en waarom dat eigenlijk best vermoeiend is).
• Hoe sociale media, marketing en zelfs datingapps slim inspelen op onze eeuwige hunkering naar nieuwe prikkels.
• En misschien wel het belangrijkste: of we ooit kunnen ontsnappen aan deze eindeloze cyclus van verlangen (spoiler: waarschijnlijk niet, maar er is hoop!).

Dus, als je ooit hebt gedacht: “Waarom voelt die tweede keer nooit zo goed als de eerste?” of “Waarom kan ik niet gewoon tevreden zijn met wat ik heb?”, dan is dit artikel iets voor jou.

En onthoud: de eerste keer dat je dit artikel leest, zal waarschijnlijk de beste zijn. Dus geniet ervan!

Met een knipoog,
Peter Koopman

P.S. Als je dit artikel leuk vindt, deel het dan vooral met anderen. Want laten we eerlijk zijn: niemand wil de enige zijn die zich afvraagt waarom die tweede pizza nooit zo goed smaakt als de eerste. 

17 mrt. 2025                                     

De Verslavende Jacht op Sensatie: 

Waarom de Eerste Keer Altijd de Beste is

1.  Inleiding: De Eeuwige Hunkering

Waarom is de eerste keer altijd de meest intense? Waarom blijven we jagen op nieuwe ervaringen, sensaties en bezit, terwijl we diep van binnen weten dat ze ons uiteindelijk niet gelukkig maken? De mens is geen rationeel wezen, maar een organisme gestuurd door neurochemische prikkels die overleving en voortplanting optimaliseren. Eén van de krachtigste krachten hierin is dopamine, het molecuul dat beloning en motivatie regelt. Maar paradoxaal genoeg zorgt ditzelfde mechanisme ervoor dat we nooit echt tevreden zijn. Dit essay onderzoekt hoe deze biologische drijfveer ons gedrag bepaalt, hoe het wordt misbruikt door moderne structuren zoals marketing en technologie, en of er een ontsnapping mogelijk is uit deze eindeloze cyclus van hunkering.

2.  De Biologie van de Jacht op Sensatie

Dopamine is geen geluksmolecule, zoals vaak gedacht wordt, maar een motivatiemolecule. Het piekt niet bij de beloning zelf, maar bij de anticipatie ervan [1]. Dit betekent dat het verlangen naar iets — of het nu gaat om een nieuwe ervaring, een materieel bezit, of een sociale beloning — vaak intenser is dan de beloning zelf. De eerste keer dat we een intense ervaring hebben — of dat nu een achtbaanrit, verboden seks, drugsgebruik of een criminele daad is — ervaren we een dopamine-explosie. Het lichaam registreert dit als waardevol en probeert dit te herhalen. Maar hier ontstaat het probleem: het brein leert. De tweede en derde keer wordt de prikkel minder intens, omdat de onzekerheid en de verrassing verdwenen zijn [2]. Dit leidt tot een constante zoektocht naar nieuwe prikkels: extremere ervaringen, andere partners, sneller, gevaarlijker. Dit mechanisme is terug te zien in bijna alle verslavingen, van drugsgebruik tot consumentisme, en van serial killers tot extreme sporters [3].

Dopamine en de Rol van Onzekerheid

Een van de meest fascinerende aspecten van dopamine is dat het niet zozeer reageert op de beloning zelf, maar op de onzekerheid of de kans op een beloning. Dit is goed te zien in gokverslavingen: de onvoorspelbaarheid van een overwinning zorgt voor een veel sterkere dopamine-respons dan een gegarandeerde beloning [1]. Dit verklaart waarom mensen vaak verslaafd raken aan gokken, zelfs als ze weten dat de kans op verlies groter is dan de kans op winst. Het brein is geprogrammeerd om te reageren op mogelijkheden, niet op zekerheden.

Anna Lembke, auteur van Dopamine Nation, benadrukt dat dit mechanisme niet alleen van toepassing is op gokken, maar op vrijwel alle vormen van verslaving en voegt hier een cruciale observatie aan toe: verslaving is niet alleen een kwestie van dopamine, maar ook van pijn en ongemak. Of het nu gaat om sociale media, shoppen, of zelfs romantische relaties: de onzekerheid van een mogelijke beloning — een like, een koopje, of een nieuwe match — zorgt voor een dopamine-piek die ons aanzet tot herhaling. Het probleem is dat deze pieken steeds kleiner worden naarmate we meer worden blootgesteld aan dezelfde prikkels, wat leidt tot een tolerantie-effect. Hierdoor hebben we steeds extremere prikkels nodig om dezelfde dopamine-respons te ervaren. We creëren een disbalans in ons beloningssysteem door constant naar genot te streven, wat uiteindelijk leidt tot een staat van chronische ontevredenheid. Haar werk benadrukt het belang van balans en het vermogen om ongemak te verdragen als een manier om uit de dopamine-cyclus te breken [4].

De Rol van het Beloningssysteem

Het beloningssysteem in onze hersenen, ook wel het mesolimbisch dopamine-systeem genoemd, speelt een centrale rol in onze zoektocht naar sensatie. Dit systeem bestaat uit een netwerk van neuronen dat dopamine afgeeft in reactie op potentiële beloningen. Het is evolutionair gezien ontworpen om ons te motiveren om te overleven en voort te planten — bijvoorbeeld door ons aan te zetten tot het zoeken van voedsel of het vinden van een partner.

Maar in de moderne wereld wordt dit systeem vaak gehackt door kunstmatige prikkels. Zo zijn sociale media, videogames en fast food ontworpen om ons beloningssysteem te activeren zonder dat er een echte biologische beloning tegenover staat. Daniel Lieberman legt uit dat dit leidt tot een disbalans in ons brein: we worden gedreven door een constante stroom van kunstmatige beloningen, terwijl onze natuurlijke behoeften — zoals sociale verbinding en lichamelijke activiteit — worden verwaarloosd [5].

De Dopamine-Tolerantiecyclus

Een van de meest verontrustende aspecten van dopamine is dat het leidt tot een tolerantiecyclus. Net zoals bij drugsgebruik, waarbij steeds hogere doses nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken, geldt dit ook voor andere vormen van beloning. De eerste keer dat je een achtbaanrit maakt, kan het een intense ervaring zijn. Maar na de tiende keer voelt het misschien al routine. Hetzelfde geldt voor materiële bezittingen: de eerste keer dat je een nieuwe telefoon koopt, voelt het als een beloning, maar na een paar weken is het alweer de norm.

De auteur van Spent: Sex, Evolution, and Consumer Behavior, Geoffrey Miller voegt hieraan toe dat dit mechanisme evolutionair gezien logisch is. Onze voorouders werden beloond voor het verkennen van nieuwe gebieden, het vinden van nieuwe voedselbronnen en het aangaan van nieuwe sociale verbindingen. Maar in de moderne wereld, waar we worden overspoeld met prikkels, leidt dit tot een overstimulatie van ons beloningssysteem. Het resultaat is dat we chronisch ontevreden zijn en altijd op zoek zijn naar de volgende beloning [6].

De Rol van Stress en Cortisol

Een ander belangrijk aspect van de jacht op sensatie is de rol van stress en het hormoon cortisol. Wanneer we worden blootgesteld aan stressvolle situaties — bijvoorbeeld tijdens het beoefenen van extreme sporten of het plegen van een criminele daad — komt er niet alleen dopamine vrij, maar ook cortisol. Dit zorgt voor een adrenalinerush, die de ervaring nog intenser maakt. Het probleem is dat deze combinatie van dopamine en cortisol zeer verslavend kan zijn. Mensen die verslaafd zijn aan extreme sporten of risicovol gedrag, zijn vaak niet alleen op zoek naar de dopamine-beloning, maar ook naar de adrenalinekick die gepaard gaat met gevaar.

Lisa Feldman Barrett benadrukt dat dit mechanisme ook verklaart waarom sommige mensen verslaafd raken aan stress. Hoewel stress normaal gesproken als negatief wordt ervaren, kan het in combinatie met dopamine een krachtige beloning vormen. Dit verklaart waarom sommige mensen blijven terugkeren naar stressvolle situaties, zelfs als ze weten dat het schadelijk is voor hun gezondheid [7].

Conclusie: De Biologische Basis van Onze Rusteloosheid

De biologie van de jacht op sensatie is zowel fascinerend als verontrustend. Dopamine, het molecuul dat ons motiveert en beloont, is tegelijkertijd de oorzaak van onze chronische ontevredenheid. Het feit dat we steeds op zoek zijn naar nieuwe prikkels, is niet alleen een psychologisch fenomeen, maar ook een diepgeworteld biologisch mechanisme. Of we nu verslaafd zijn aan sociale media, extreme sporten, of materiële bezittingen, de onderliggende drijfveer is hetzelfde: een verlangen naar de volgende dopamine-piek.

Maar zoals Anna Lembke benadrukt, is er hoop. Door bewust om te gaan met onze dopamine-respons en ons bloot te stellen aan gezonde vormen van beloning — zoals sociale interactie, lichaamsbeweging en creativiteit — kunnen we ontsnappen aan de eindeloze cyclus van hunkering. Het begint met het herkennen van de biologische mechanismen die ons gedrag sturen, en het maken van bewuste keuzes over hoe we ons laten beïnvloeden [4].

3.    De Psychologie van Ontevredenheid

Het fenomeen van dopamine-aanpassing verklaart waarom de mens structureel ontevreden is. Dit wordt ook wel de hedonic treadmill genoemd [8]: wat ooit een beloning was, wordt al snel de norm, en dus moeten we op zoek naar iets nieuws. Dit verklaart waarom:

• Mensen na het winnen van de loterij niet gelukkiger zijn dan voorheen [9].
• De eerste kus of eerste verliefdheid intenser voelt dan langdurige liefde [10].
• Men steeds extremere prikkels nodig heeft om hetzelfde genot te ervaren [11].

De paradox is dat dit mechanisme zowel de drijvende kracht achter vooruitgang en leren als de oorzaak van chronische ontevredenheid en verslaving is. Het brein is gebouwd om te willen, niet om te hebben. Zodra we iets bereiken, verdwijnt de prikkel, en begint de zoektocht opnieuw.

Door Lieberman wordt benadrukt dat dopamine niet alleen gaat over beloning, maar ook over verbeelding en toekomstgericht denken. Dit verklaart waarom we altijd naar iets nieuws verlangen: dopamine stuurt ons om te dromen, te plannen en te streven naar wat er nog komen gaat. Het probleem is dat deze toekomstgerichte focus ons ervan weerhoudt om te genieten van het hier en nu [5].

De Hedonistische Tredmolen: Waarom Geluk Vluchtig Is

De hedonistische tredmolen [8] is een concept dat beschrijft hoe mensen zich snel aanpassen aan veranderingen in hun levensomstandigheden, waardoor hun geluksniveau terugkeert naar een relatief stabiel niveau. Dit betekent dat positieve gebeurtenissen — zoals een promotie, een nieuwe relatie, of het kopen van een huis — slechts tijdelijk een geluksboost geven. Na verloop van tijd wennen we aan deze nieuwe omstandigheden, en keren we terug naar ons basisniveau van geluk.

Nobelprijswinnaar in de economie en auteur van Thinking, Fast and Slow, Daniel Kahneman benadrukt dat dit fenomeen verklaart waarom mensen vaak onrealistische verwachtingen hebben over wat hen gelukkig zal maken. We overschatten systematisch de impact van externe gebeurtenissen op ons geluk, terwijl we onderschatten hoe snel we ons zullen aanpassen aan nieuwe omstandigheden [12].

De Rol van Sociale Vergelijking

Een andere belangrijke factor die bijdraagt aan onze chronische ontevredenheid is sociale vergelijking. Mensen hebben de neiging om hun eigen leven te vergelijken met dat van anderen, vooral in de context van sociale media. Geoffrey Miller, auteur van Spent: Sex, Evolution, and Consumer Behavior, legt uit dat dit gedrag evolutionair gezien logisch is: in onze prehistorische omgeving was sociale status een belangrijke indicator van overlevingskansen en reproductief succes.

Maar in de moderne wereld, waar we constant worden blootgesteld aan de geïdealiseerde levens van anderen via sociale media, leidt dit tot een permanente staat van ontevredenheid. We vergelijken ons eigen leven — met al zijn imperfecties — met de gecureerde hoogtepunten van anderen, wat resulteert in gevoelens van tekortschieten en jaloezie [6].

De Dopamine-Aanpassingscyclus

Een van de meest verontrustende aspecten van dopamine is dat het leidt tot een aanpassingscyclus. Net zoals bij drugsgebruik, waarbij steeds hogere doses nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken, geldt dit ook voor andere vormen van beloning. De eerste keer dat je een achtbaanrit maakt, kan het een intense ervaring zijn. Maar na de tiende keer voelt het misschien al routine. Hetzelfde geldt voor materiële bezittingen: de eerste keer dat je een nieuwe telefoon koopt, voelt het als een beloning, maar na een paar weken is het alweer de norm.

Anna Lembke benadrukt dat deze aanpassingscyclus niet alleen van toepassing is op materiële bezittingen, maar ook op sociale interacties en emotionele ervaringen. De eerste keer dat je een like krijgt op sociale media, kan het een dopamine-piek veroorzaken. Maar na verloop van tijd heb je steeds meer likes nodig om dezelfde voldoening te ervaren. Dit leidt tot een vicieuze cirkel van steeds grotere behoeften en steeds kleinere beloningen [4].

De Rol van Verwachtingen en Adaptatie

Een ander belangrijk aspect van onze chronische ontevredenheid is de rol van verwachtingen en adaptatie. Mensen hebben de neiging om hun verwachtingen aan te passen aan nieuwe omstandigheden, wat betekent dat wat ooit als een luxe werd gezien, al snel als een noodzaak wordt ervaren. Dit fenomeen, bekend als adaptatie, verklaart waarom mensen die een salarisverhoging krijgen, vaak niet langdurig gelukkiger zijn. Hun levensstijl past zich aan aan het nieuwe inkomen, en al snel worden nieuwe verwachtingen en verlangens gecreëerd.

In The How of Happiness, wordt benadrukt dat dit mechanisme verklaart waarom materiële bezittingen en externe successen slechts tijdelijk bijdragen aan ons geluk. Echt geluk, zo stelt ze, komt niet van externe bronnen, maar van interne factoren zoals dankbaarheid, sociale verbindingen en een gevoel van doelgerichtheid [13].

De Paradox van Keuze

Een ander psychologisch fenomeen dat bijdraagt aan onze ontevredenheid is de paradox van keuze. Barry Schwartz legt uit dat een overvloed aan keuzes niet leidt tot meer geluk, maar juist tot meer stress en ontevredenheid. Wanneer we worden geconfronteerd met te veel opties, hebben we de neiging om te twijfelen aan onze keuzes en ons af te vragen of we de beste optie hebben gekozen. Dit leidt tot keuzestress en spijt, wat onze algehele tevredenheid vermindert [14].

Conclusie: De Psychologische Basis van Onze Rusteloosheid

De psychologie van ontevredenheid is complex en veelzijdig. Het wordt gevoed door een combinatie van biologische, sociale en cognitieve factoren, waaronder dopamine-aanpassing, sociale vergelijking, adaptatie en de paradox van keuze. Deze mechanismen verklaren waarom we, ondanks onze materiële welvaart en technologische vooruitgang, vaak chronisch ontevreden zijn.

Maar zoals Lisa Feldman Barrett benadrukt, zijn we niet gedoemd tot eeuwige rusteloosheid. Door bewust om te gaan met onze verwachtingen, onze aandacht te richten op interne bronnen van geluk, en ons te bevrijden van de tirannie van sociale vergelijking, kunnen we een meer bevredigend en betekenisvol leven leiden. Het begint met het herkennen van de psychologische mechanismen die ons gedrag sturen, en het maken van bewuste keuzes over hoe we ons laten beïnvloeden [7].

4.   De Maatschappelijke en Ethische Gevolgen

De implicaties zijn enorm: als we deze mechanismen niet herkennen, zijn we willige slaven van onze neurochemie en de structuren die daarop inspelen.

De moderne samenleving is perfect ingericht om het dopamine-mechanisme maximaal uit te buiten. Enkele voorbeelden:

• Sociale media zijn ontworpen om dopaminepieken te geven bij likes en notificaties, en zorgen ervoor dat gebruikers steeds meer tijd investeren voor steeds kleinere beloningen [15].
• Marketing en consumentisme spelen in op het verlangen naar nieuw bezit, wetende dat elke aankoop uiteindelijk teleurstelt [16].
• Pornografie en datingapps stimuleren een constante zoektocht naar nieuwe prikkels en kortstondige kicks, waardoor diepe connecties moeilijker worden [17].

Geoffrey Miller voegt hieraan toe dat consumentisme en statusjacht evolutionair gezien voortkomen uit onze behoefte om indruk te maken op potentiële partners. Dit verklaart waarom we zo gevoelig zijn voor marketing en statusproducten: het zijn moderne uitingen van een diepgeworteld evolutionair mechanisme [6].

De Rol van Sociale Media: De Dopamine-Economie

Sociale media zijn een van de meest krachtige tools om het dopamine-mechanisme uit te buiten. Platforms zoals Facebook, Instagram en TikTok zijn ontworpen om gebruikers te verleiden met een constante stroom van nieuwe content, likes en notificaties. Adam Alter beschrijft hoe deze platforms gebruikmaken van variabele beloningen — een psychologisch principe waarbij gebruikers onvoorspelbare beloningen krijgen, wat leidt tot een sterke dopamine-respons en verslavend gedrag [15].

Het probleem is dat deze dopaminepieken steeds kleiner worden naarmate we meer worden blootgesteld aan dezelfde prikkels. Dit leidt tot een tolerantie-effect, waarbij gebruikers steeds meer tijd moeten investeren om dezelfde voldoening te ervaren. Het resultaat is een samenleving die verslaafd is aan sociale media, met negatieve gevolgen voor mentale gezondheid, sociale interacties en productiviteit.

Consumentisme en de Jacht naar Nieuw Bezit

Marketing en consumentisme spelen in op ons verlangen naar nieuw bezit, wetende dat elke aankoop uiteindelijk teleurstelt. In Luxury Fever wordt uitgelegd uit dat consumentisme wordt aangedreven door sociale vergelijking en statuscompetitie. Mensen kopen niet alleen producten omdat ze ze nodig hebben, maar omdat ze willen laten zien dat ze succesvol zijn [16].

Het probleem is dat deze statuscompetitie nooit stopt. Zodra we een nieuw product hebben gekocht, wordt het al snel de norm, en moeten we op zoek naar het volgende must-have item. Dit leidt tot een eindeloze cyclus van consumptie, waarbij mensen steeds meer geld uitgeven aan spullen die hen uiteindelijk niet gelukkiger maken. Bovendien heeft deze overconsumptie ernstige gevolgen voor het milieu, zoals overmatig gebruik van natuurlijke hulpbronnen en vervuiling.

Pornografie en Datingapps: De Erosie van Diepe Connecties

Pornografie en datingapps stimuleren een constante zoektocht naar nieuwe prikkels en kortstondige kicks, waardoor diepe connecties moeilijker worden. De auteur van Your Brain on Porn, Gary Wilson beschrijft hoe pornografie gebruikmaakt van het dopamine-mechanisme om gebruikers te verleiden. Elke nieuwe video of afbeelding zorgt voor een dopamine-piek, wat leidt tot een verslavende cyclus van steeds extremere content [17].

Datingapps, zoals Tinder en Bumble, werken op een vergelijkbare manier. Ze bieden gebruikers een constante stroom van potentiële matches, wat leidt tot een shoppenmentaliteit in romantische relaties. Mensen worden minder bereid om tijd en moeite te investeren in diepe, langdurige relaties, omdat er altijd een nieuwe match om de hoek lijkt te wachten. Dit heeft geleid tot een erosie van diepe connecties en een toename van eenzaamheid en sociale isolatie.

De Ethiek van Dopamine-Manipulatie

De manipulatie van het dopamine-mechanisme roept belangrijke ethische vragen op. Is het moreel verantwoord om technologie en marketing te gebruiken om mensen verslaafd te maken aan producten, diensten en content? Tristan Harris, voormalig Google, waarschuwt voor de ethische implicaties van deze praktijken. Hij beschrijft hoe techbedrijven bewust gebruikmaken van psychologische principes om gebruikers te manipuleren en verslaafd te maken aan hun platforms [18].

Het probleem is dat deze manipulatie vaak ten koste gaat van het welzijn van gebruikers. Mensen die verslaafd zijn aan sociale media, consumentisme of pornografie, ervaren vaak negatieve gevolgen voor hun mentale gezondheid, relaties en productiviteit. Bovendien heeft deze manipulatie ook bredere maatschappelijke gevolgen, zoals polarisatie, desinformatie en een afname van sociale cohesie.

De Rol van Overheid en Regulering

Gezien de ernstige maatschappelijke en ethische gevolgen van dopamine-manipulatie, is er een groeiende roep om regulering en ethische richtlijnen voor techbedrijven en marketeers. Sommige landen hebben al stappen gezet om de verslavende aspecten van technologie aan te pakken. Bijvoorbeeld, de Europese Unie heeft wetgeving ingevoerd om transparantie te eisen over hoe algoritmen werken en hoe gebruikersdata wordt gebruikt.

Shoshana Zuboff pleit voor een strengere regulering van techbedrijven om ervoor te zorgen dat ze verantwoordelijk worden gehouden voor de negatieve gevolgen van hun praktijken. Ze benadrukt dat het belangrijk is om een balans te vinden tussen innovatie en het beschermen van het welzijn van gebruikers [19].

Conclusie: De Maatschappelijke en Ethische Uitdagingen van Dopamine-Manipulatie

De maatschappelijke en ethische gevolgen van dopamine-manipulatie zijn enorm. Van sociale media en consumentisme tot pornografie en datingapps, de moderne samenleving is ontworpen om ons verlangen naar nieuwe prikkels uit te buiten. Dit heeft geleid tot een samenleving die verslaafd is aan constante stimulatie, met negatieve gevolgen voor mentale gezondheid, sociale interacties en het milieu.

Maar er is hoop. Door bewust om te gaan met onze dopamine-respons en ons te verzetten tegen de manipulatie van techbedrijven en marketeers, kunnen we een meer bevredigend en betekenisvol leven leiden. Het begint met het herkennen van de mechanismen die ons gedrag sturen, en het maken van bewuste keuzes over hoe we ons laten beïnvloeden.

Pro’s en Con’s van het Eeuwige Verlangen

Pro’s:

• Het zorgt voor leren, innovatie en vooruitgang.
• Het dreef de mensheid tot het verkennen van de wereld en het ontwikkelen van technologie.
• Het kan individuen tot grootse prestaties brengen (kunst, sport, wetenschap).

Con’s:

• Het maakt ons chronisch ontevreden en rusteloos.
• Het maakt ons vatbaar voor manipulatie door industrieën en technologie.
• Het leidt tot verslaving, destructieve gewoonten en de onmogelijkheid om echt geluk vast te houden.

Door Barrett wordt benadrukt dat onze emoties en verlangens niet vaststaan, maar worden geconstrueerd door onze hersenen. Dit betekent dat we, door bewust onze aandacht en interpretatie te sturen, onze verlangens kunnen beïnvloeden. Haar werk biedt een perspectief op hoe we kunnen ontsnappen aan de dopamine-cyclus door onze emotionele reacties te herkaderen [7].

5.    Conclusie: Zijn we Gedoemd tot Eeuwige Rusteloosheid?

Dopamine is zowel een zegen als een vloek. Het is de motor achter alles wat de mensheid heeft bereikt, maar ook de reden waarom we nooit tevreden zullen zijn. Kunnen we ontsnappen uit deze cyclus? Waarschijnlijk niet. Maar we kunnen wel leren hoe dit mechanisme werkt en bewustere keuzes maken over hoe we ons laten beïnvloeden. De vraag is niet of je ooit tevreden zult zijn, maar hoe je omgaat met de wetenschap dat je dat nooit zult zijn.

De Paradox van Dopamine: Vooruitgang en Onrust

Dopamine is de drijvende kracht achter menselijke vooruitgang. Het motiveert ons om nieuwe grenzen te verkennen, innovatieve technologieën te ontwikkelen en onze levensomstandigheden te verbeteren. Zonder dopamine zouden we niet dezelfde drang hebben om te leren, te creëren en te streven naar iets beters. Daniel Lieberman benadrukt dat dopamine ons in staat stelt om te dromen over de toekomst en plannen te maken die verder gaan dan onze directe behoeften [5].

Maar deze zelfde kracht heeft een donkere kant. Dopamine zorgt ervoor dat we altijd op zoek zijn naar de volgende beloning, wat leidt tot een chronische staat van rusteloosheid. We zijn nooit tevreden met wat we hebben, omdat ons brein is geprogrammeerd om te streven naar meer. Dit verklaart waarom mensen die alles hebben wat ze nodig hebben — geld, status, succes — vaak nog steeds ongelukkig zijn. Het is de paradox van dopamine: het brengt ons vooruit, maar maakt ons ook onrustig.

De Rol van Bewustzijn en Mindfulness

Een manier om met deze rusteloosheid om te gaan, is door bewustzijn en mindfulnesste ontwikkelen. Jon Kabat-Zinn, grondlegger van de mindfulness-based stress reduction (MBSR) methode, benadrukt dat mindfulness ons kan helpen om meer aanwezig te zijn in het moment, in plaats van constant te streven naar de volgende beloning [21].

Lembke voegt hieraan toe dat het belangrijk is om balans te vinden in ons leven. Dit betekent niet dat we alle vormen van genot moeten vermijden, maar wel dat we bewust moeten kiezen welke prikkels we toelaten en welke niet. Door periodes van onthouding in te bouwen — bijvoorbeeld door een digitale detox of een pauze van sociale media — kunnen we ons beloningssysteem resetten en meer waardering ontwikkelen voor de eenvoudige dingen in het leven [4].

De Filosofie van Tevredenheid

Filosofisch gezien is de vraag of we ooit tevreden kunnen zijn een eeuwenoud dilemma. Epicurus, een Griekse filosoof uit de 4e eeuw voor Christus, stelde dat geluk niet komt van het najagen van genot, maar van het verminderen van verlangens. Volgens Epicurus is tevredenheid een staat van zijn die we kunnen bereiken door onze behoeften te beperken en ons te richten op wat echt belangrijk is: vriendschap, vrijheid en zelfreflectie [22].

Arthur Schopenhauer, een 19e-eeuwse filosoof, ging nog een stap verder. Hij stelde dat het leven inherent gekenmerkt wordt door lijden, omdat we altijd streven naar iets wat we niet hebben. Volgens Schopenhauer is de enige manier om dit lijden te verminderen, door onze verlangens te temperen en ons te richten op innerlijke vrede in plaats van externe beloningen [23].

De Praktische Uitdaging: Leven in een Dopamine-Gedreven Wereld

In de praktijk is het echter moeilijk om deze filosofische inzichten toe te passen in een wereld die draait om dopamine. Sociale media, marketing en technologie zijn ontworpen om ons verlangen naar nieuwe prikkels aan te wakkeren, en het vergt veel discipline en zelfbewustzijn om hieraan te weerstaan. Tristan Harris benadrukt dat we ons bewust moeten zijn van de manieren waarop techbedrijven ons gedrag manipuleren. Hij pleit voor een meer ethische benadering van technologie, waarbij het welzijn van gebruikers voorop staat [18].

Een praktische stap die we kunnen nemen, is het stellen van duidelijke grenzen aan ons gebruik van technologie. Dit kan betekenen dat we bepaalde apps verwijderen, notificaties uitzetten, of vaste tijden instellen waarop we niet naar onze telefoon kijken. Door bewust om te gaan met onze dopamine-prikkels, kunnen we meer controle krijgen over ons leven en meer ruimte creëren voor diepe, betekenisvolle ervaringen.

De Toekomst: Kunnen We Ontsnappen aan de Dopamine-Cyclus?

De vraag blijft: kunnen we ooit ontsnappen aan de dopamine-cyclus? Het antwoord is waarschijnlijk nee — dopamine is een fundamenteel onderdeel van onze biologie en zal altijd een rol spelen in ons gedrag. Maar we kunnen wel leren om er beter mee om te gaan. Door ons bewust te worden van de mechanismen die ons gedrag sturen, en door bewuste keuzes te maken over hoe we ons laten beïnvloeden, kunnen we een meer bevredigend en betekenisvol leven leiden.

Ridley biedt een hoopvol perspectief. Hij stelt dat de mensheid, ondanks onze eeuwige rusteloosheid, door innovatie en samenwerking enorme vooruitgang heeft geboekt. Misschien is de oplossing niet om te ontsnappen aan onze verlangens, maar om ze te kanaliseren naar iets groters dan onszelf — naar het creëren van een betere wereld voor toekomstige generaties [20].

Conclusie: Leven met Rusteloosheid

Dopamine is zowel onze grootste kracht als onze grootste zwakte. Het drijft ons om te streven, te leren en te groeien, maar het maakt ons ook rusteloos en ontevreden. De uitdaging is niet om deze rusteloosheid te elimineren, maar om ermee te leren leven. Door bewustzijn, mindfulness en filosofische reflectie kunnen we een meer bevredigend en betekenisvol leven leiden, zelfs in een wereld die draait om dopamine.

De vraag is niet of we ooit tevreden zullen zijn, maar hoe we omgaan met de wetenschap dat we dat nooit zullen zijn. En misschien is dat wel het meest menselijke van allemaal: het vermogen om te streven naar meer, terwijl we tegelijkertijd leren om te genieten van wat we al hebben.

Referenties

Schopenhauer, A. (1818). The World as Will and Representation. Dover Publications.

Schultz, W. (2016). Dopamine reward prediction error coding. Dialogues in Clinical Neuroscience, 18(1), 23-32.

Berridge, K. C., & Kringelbach, M. L. (2015). Pleasure systems in the brain. Neuron, 86(3), 646-664.

Leyton, M. (2014). What neurobiology can tell us about addiction. The American Journal on Addictions, 23(1), 21-31.

Lembke, A. (2021). Dopamine Nation: Finding Balance in the Age of Indulgence. Dutton.

Lieberman, D. Z., & Long, M. E. (2018). The Molecule of More: How a Single Chemical in Your Brain Drives Love, Sex, and Creativity—and Will Determine the Fate of the Human Race. BenBella Books.

Miller, G. (2009). Spent: Sex, Evolution, and Consumer Behavior. Viking.

Barrett, L. F. (2017). How Emotions Are Made: The Secret Life of the Brain. Houghton Mifflin Harcourt.

Brickman, P., & Campbell, D. T. (1971). Hedonic relativism and planning the good society. In Adaptation-level theory (pp. 287-305). Academic Press.

Diener, E., Lucas, R. E., & Scollon, C. N. (2006). Beyond the hedonic treadmill: Revising the adaptation theory of well-being. American Psychologist, 61(4), 305.

Fisher, H. E., Aron, A., & Brown, L. L. (2006). Romantic love: A mammalian brain system for mate choice. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 361(1476), 2173-2186.

Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2016). Neurobiology of addiction: A neurocircuitry analysis. The Lancet Psychiatry, 3(8), 760-773.

Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus and Giroux.

Lyubomirsky, S. (2007). The How of Happiness: A Scientific Approach to Getting the Life You Want. Penguin Press.

Schwartz, B. (2004). The Paradox of Choice: Why More Is Less. HarperCollins.

Alter, A. (2017). Irresistible: The Rise of Addictive Technology and the Business of Keeping Us Hooked. Penguin.

Frank, R. H. (1999). Luxury Fever: Why Money Fails to Satisfy in an Era of Excess. Free Press.

Wilson, G. (2014). Your Brain on Porn: Internet Pornography and the Emerging Science of Addiction. Commonwealth Publishing Group.

Harris, T. (2016). How Technology Hijacks People’s Minds. Medium.

Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs.

Ridley, M. (2010). The Rational Optimist: How Prosperity Evolves. HarperCollins.

Kabat-Zinn, J. (1990). Full Catastrophe Living: Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress, Pain, and Illness. Delta.

Epicurus. (4e eeuw v.Chr.). Over het geluk.