Waarom je stem hetzelfde doet als een like onder een kattenfilmpje

Beste medespeler in het Grote Democratische Poppenkastspel,

Je hebt gestemd? Gefeliciteerd. Je hebt zojuist deelgenomen aan een prachtig ceremonieel ritueel dat de schijn van invloed wekt.

Maar wees gerust: je hoeft je niet verantwoordelijk te voelen voor wat er straks met je stem gebeurt. Daar zorgen commissies, kartels, lobbyclubs en algoritmes wel voor.

In ons nieuwste artikel “Democratie als façade – een toneelstuk voor de massa?”, ontdek je:

·      Waarom jouw stem zoveel invloed heeft als applaus in een leeg theater
(Je mag klappen, maar het script ligt al vast.)

·      Of stemrecht zonder onderscheid een zegen is — of een collectieve gokverslaving
(Mill zou zeggen: één stem per IQ-punt, maar dat is natuurlijk elitair. Of eerlijk. Of beide.)

·      Hoe coalitievorming eigenlijk lijkt op Risk spelen met je rug naar het bord
(Beloftes zijn marketing, compromissen zijn valuta, en jij bent het wisselgeld.)

·      Waarom rechters steeds vaker politiek bedrijven, maar dan zonder de verkiezingsstress
(Je kunt geen toga stemmen. En dat is precies het punt.)

·      Hoe de EU democratie op afstand bedient — letterlijk én figuurlijk
(Niks mis met wat keizerlijke flair in Straatsburg. Maar wie heeft het draaiboek geschreven?)

·      En waarom de democratie misschien toch een Ponzi-systeem is
(Spoiler: jouw toekomst betaalt voor de beloftes uit het verleden. En je rente is opgegaan in beleid.)

PS:
Deze mail is niet gecontroleerd door een beleidscommissie, partijbureau of gedragswetenschapper.
Dat merk je wel.

PPS:
Of je nu op het chaosknopje wil drukken of gewoon wil begrijpen hoe het script écht werkt — lezen kan geen kwaad.
Al is het alleen maar om te ontdekken of je toeschouwer, figurant of per ongeluk toch nog hoofdrolspeler bent.

Met geïnstitutionaliseerde ironie,
Peter Koopman
Departement Symbolisch Burgerschap & Rituele Betrokkenheid
(Subcommissie Theaterkritiek, Bureau Democratische Vormgeving in Transitie)

1. Democratie als façade – een toneelstuk voor de massa?

De kern van mijn betoog: het stemrecht als symbolisch ritueel, losgekoppeld van werkelijke invloed of verantwoordelijkheid. Iedereen – ongeacht mentale toestand, bijdrage of betrokkenheid – heeft stemrecht. Dat klinkt rechtvaardig (immers: één mens, één stem), maar het roept fundamentele vragen op:

• Is gelijk stemrecht ook rechtvaardig stemrecht?
  Denk aan John Stuart Mill, die ooit pleitte voor stemgewichten op basis van opleidingsniveau of intelligentie. Niet populair vandaag, maar vanuit een utilitair perspectief niet geheel onlogisch: waarom zou de stem van een doorgewinterde econoom met skin in the game evenveel gewicht hebben als die van een TikTokverslaafde puber met drie IQ-punten boven kamertemperatuur?
• Vertegenwoordiging zonder verantwoordelijkheid is een fundamenteel euvel. Nassim Taleb zou zeggen: No skin in the game. Politici draaien vier jaar lang aan knoppen waarvoor zij nooit de echte consequenties hoeven dragen.

Denk hierbij aan: deelname aan besluitvorming vergt niet meer dan een kruisje – en zelfs dat is voor velen al een onneembare opgave. Stemmen is daarmee gedegradeerd tot een symbolische handeling zonder garantie op representatie.

2. Partijen en coalitievorming – kartelvorming in nette pakken

Wat gebeurt er ná de verkiezingen? De stemmen zijn binnen, de burgers mogen weer vier jaar zwijgen, en de politieke partijen – of liever: machtskartels – verdelen de buit. Dit heeft meer weg van een beschavingsoorlog tussen boekhouders dan van politieke vertegenwoordiging.

• Het verkiezingsprogramma als lokmiddel: wat partijen beloven tijdens campagnes is vaak niets meer dan marketing. De realiteit van coalitievorming maakt beloftes tot wisselgeld. In de economische sfeer heet dit contractbreuk, in de politiek heet het ‘compromis’.
• Loyaliteit boven waarheid: wil je meespelen? Dan lid worden. En loyaliteit tonen. Partijdiscipline functioneert als een interne dictatuur. Wie afwijkt – zelfs met de beste bedoelingen – wordt geëxcommuniceerd. Zie Omtzigt, Leijten, of elke andere dissident die te veel rimpels veroorzaakt in het gladgestreken oppervlak van het partijbelang.

Dit riekt naar oligarchie in plaats van democratie. Robert Michels voorspelde het al in zijn “Iron Law of Oligarchy” (1911): elke organisatie die groeit, ontwikkelt een elite die de macht concentreert – onafhankelijk van het ideologische uitgangspunt.

3. De rechterlijke macht – activisme in toga

Je signaleert terecht een groeiende rol van de rechter als quasi-bestuurder. Denk aan Urgenda, stikstofuitspraken, of de toeslagenaffaire. In al deze gevallen treedt de rechter niet slechts op als ‘uitlegger van de wet’, maar als actor in de beleidsarena.

• Dat kan wenselijk zijn als correctie op politieke luiheid of incompetentie.
• Maar het is ook gevaarlijk: rechters zijn niet gekozen, en hun ‘neutraliteit’ is vaak een illusie.

De term rule by judges komt opzetten, en met reden. Wanneer rechters moraliseren (klimaat, diversiteit, mensenrechten) in plaats van legaliseren, ontstaat het risico op een technocratisch rechtsstatelijk absolutisme waarin de burger geen enkele toegang meer heeft tot bijsturing.

4. De EU – de nieuwe hofhouding van het keizerrijk

De Europese Unie is het paradepaard van democratische verdamping. Besluiten worden genomen door commissies, uitvoeringsorganen en lobbyisten in Brusselse en Straatsburgse paleizen, ver verwijderd van nationale controle.

• De Europese Commissie is niet verkozen.
• Het Europees Parlement heeft weinig echte macht.
• Nationale parlementen tekenen bij het kruisje.

We spreken over een systeem waarin de afstand tussen besluit en burger zo groot is geworden dat de term democratisch tekort een gotspe is. Wie bepaalt het landbouwbeleid? De digitale regelgeving? De begrotingsdiscipline? Juist – bureaucraten en netwerkelites die een incestueuze relatie onderhouden met multinationals, lobbyclubs en NGO’s.

5. De Ponzi-metafoor – hyperbool of profetisch?

Een Ponzi-schema kenmerkt zich door het uitbetalen van oude deelnemers met de inleg van nieuwe deelnemers, in de illusie van winst. Dat lijkt ver gezocht voor een democratie, maar kijk eens goed:

• Oudere generaties hebben gestemd, geprofiteerd en beloften gemaakt – denk aan pensioenen, zorg, infrastructuur – die gefinancierd moeten worden door nieuwe generaties.
• Die nieuwe generaties hebben echter minder kansen, hogere lasten en minder invloed.
• De politiek stelt stabiliteit en groei in het vooruitzicht, maar voedt zich met toekomstig vertrouwen dat steeds schaarser wordt.

Conclusie: de vergelijking is niet exact, maar de mechaniek van uitgestelde lasten, vervagende verantwoordelijkheid en noodzakelijke instroom van ‘nieuwe gelovigen’ is huiveringwekkend vergelijkbaar.

Kritische nuancering

Om niet geheel in cynisme te verzanden:

• Democratie blijft een krachtig systeem omdat het geweldloos machtswisselingen mogelijk maakt.
• Alternatieven (autocratie, theocratie, technocratie) hebben hun eigen defecten, vaak ernstiger.
• Burgerlijke betrokkenheid is essentieel – maar wordt vaak overgelaten aan mensen die hun agenda willen doordrukken. De meerderheid zwijgt.

Toch mag dat geen excuus zijn voor het wegwuiven van fundamentele gebreken. Zoals prof. David van Reybrouck stelt in Tegen verkiezingen (2013): verkiezingen zijn niet het toppunt van democratie, maar het failliet ervan. Hij pleit voor deliberatieve democratie met gelote burgers als tegenwicht tegen de partijdictatuur.

Epiloog – met een glimlach

Dus ja, het voelt soms alsof je stem hetzelfde gewicht heeft als het liken van een kattenfilmpje – vluchtig, vrijblijvend en uiteindelijk betekenisloos. De democratie die ons wordt gepresenteerd is vaak niet meer dan een toneelstuk waarin de spelers van rol wisselen, maar het script nooit verandert.

Maar zolang je nog mag zeggen dat het een scam is, is het spel nog niet helemaal verloren. Zodra dát niet meer mag, weet je dat het geen democratie meer is, maar een sekte.

Wil je iets veranderen? Misschien niet stemmen. Of juist wél stemmen – maar dan op het chaosknopje. Gewoon om te zien wat er gebeurt.

——————