De Mens: Een Opportunistische Zuurstofmotor met een Energieboekhouding

DoorPeter Koopman
De Mens: Een Opportunistische Zuurstofmotor met een Energieboekhouding

Uw energierekening loopt leeg (en nee, niet die van de energiemaatschappij)

Beste lezer,

Wist u dat u waarschijnlijk failliet bent? Niet financieel — daar heeft u de belastingdienst voor — maar biologisch. Uw basale kosten vreten ongemerkt zo’n 70% van uw energie, operationele beslommeringen nemen er nog een hap uit, en herstel… ach, dat krijgt in onze moderne tijd hooguit het restje kruimels dat nog over is.

Ik heb dit in een smakelijke (en enigszins pijnlijk eerlijke) visualisatie gegoten. Het laat zien waarom u ’s avonds op de bank verandert in een uitgebluste zuurstofmotor die alleen nog Netflix kan verdragen.

Daarbij maak ik het extra overzichtelijk met een compact energiemodel:

-E (Ziek) → 0E (Functioneel) → +E (Fit)

·       -E: Energietekort, herstelcapaciteit onder de minimale behoefte, ziek.

·       0E: Energieneutraal, in staat om basistaken te doen maar zonder reserve.

·       +E: Energieoverschot, veerkrachtig en voorbereid op extra belasting.

Gezondheid en fitheid zijn hiermee geen synoniemen, maar opeenvolgende stappen op dezelfde energiebalans. “Niet ziek” is slechts het nulpunt — pas bij een energieplus kom je in het domein van fitheid.

Durft u te kijken? Waarschuwing: er kan een glimlach optreden, gevolgd door het besef dat u misschien toch die pauze moet inlassen.

Met energieke groet, 

Peter Koopman

09 aug. 2025

Tel.: 06 8135 8861

De Mens: Een Opportunistische Zuurstofmotor met een Energieboekhouding

“Alles is zoals het is, omdat het zo geworden is.”
— de evolutie in één zin.

1. De ongemakkelijke waarheid: wij zijn geen hogere wezens

De mens ziet zichzelf graag als een moreel, bewust, rationeel wezen. Maar wie de façade afpelt, blijft achter met een vleesmachine die draait op zuurstof en koolhydraten, gestuurd door een brein dat primair gericht is op energie sparen en overleven [1]. Alles wat we doen — van het drinken van een glas water tot het voeren van een ideologisch debat — kan herleid worden tot één vraag: is de energierekening van deze actie te betalen?

Dat geldt ook voor emoties en empathie. Ik kan zonder knipperen kijken naar filmgeweld, maar niet naar een documentaire over dierenmishandeling. Niet omdat ik “beter” of “slechter” ben, maar omdat mijn brein de eerste situatie als fictief heeft gelabeld (lage kosten) en de tweede als echt (hoge kosten) [2]. Het verschil zit hem niet in moraal, maar in energiebalansmanagement.

2. De biologische boekhouding

Ons organisme is niets meer dan een energierekening met drie grootboeken:

  1. Basale kosten: hartslag, ademhaling, temperatuurregeling, celonderhoud. Dit slurpt ± 70% van je energie zonder dat je iets “doet” [3].
  2. Operationele kosten: fysieke arbeid, cognitief werk, emotionele verwerking.
  3. Herstelkosten: het terugbrengen van de balans na inspanning of schade (inclusief het neutraliseren van stresshormonen) [4].

En dan is er de inkomstenkant: voedsel, rust, zuurstof, zonlicht, sociale steun.
Als de uitgaven structureel hoger zijn dan de inkomsten, krijg je wat wij “ziekte” noemen [5].

Hier is de visualisatie van de energiebalans-boekhouding die mijn theorie kernachtig samenvat: basale kosten vreten de meeste energie, terwijl herstel vaak maar een fractie krijgt — en dat is precies waar de moderne mens structureel tekortschiet.

3. Elke prikkel kost energie — ook gedachten

Het idee dat alleen fysieke arbeid energie kost, is een hardnekkige misvatting. Het brein is een energievreter: 20% van je totale energieverbruik gaat naar een orgaan dat 2% van je lichaamsgewicht vormt [6]. Een simpele gedachte, een herinnering, een meme op sociale media — ze trekken allemaal aan de energiepomp.

Stress is in dit model niets anders dan een plotselinge energievraag die het systeem moet beantwoorden [7]. Of dat nou komt door:

  • een bedreiging (roofdier, ontslagdreiging)
  • een cognitief conflict (informatie die botst met overtuigingen)
  • een fysieke prikkel (kou, honger, pijn)

Het proces is hetzelfde: er gaat energie naar fight-or-flight en minder naar herstel, immuunfunctie en lange termijnprojecten [8].

4. Prikkel als pathogeen: de hormese-logica

In jouw metafoor zijn prikkels als pathogenen. En de biologie kent hier een prachtig principe voor: hormese [9].

  • Lichte dosis → het organisme past zich aan, wordt sterker.
  • Overdosis → het systeem crasht.

Spiertraining? Werkt via kleine scheurtjes en gecontroleerde schade → supercompensatie.
Cognitief leren? Werkt via microverwarring → begrip en geheugen versterken.
Maar: een prikkel die te zwaar of te langdurig is, sloopt de reserves sneller dan ze worden aangevuld [10].

5. Homeostase: de eeuwige strijd om balans

Homeostase is geen luxe, het is de kern van overleven [11]. Ons systeem is continu bezig de interne waarden (temperatuur, pH, zuurstofniveau, glucose) binnen veilige marges te houden.

Het probleem:

  • Evolutie heeft ons gemaakt voor cycli van inspanning en herstel.
  • De moderne wereld biedt constante belasting zonder herstel [12].
  • Daardoor schuiven de “veilige marges” steeds op, tot ze instorten.

Resultaat: burn-out, metabool syndroom, immuunzwakte — allemaal varianten van energetische insolvabiliteit [13].

6. Ziekte als boekhoudkundige term

In dit model is ziekte geen entiteit, maar een toestand: het falen om energiebalans te herstellen [14]. Of dat nu komt door:

  • externe vijanden (bacteriën, virussen)
  • interne fouten (auto-immuunziekte, kanker)
  • mentale overbelasting (chronische stress, trauma)

Het mechanisme is identiek: uitgaven > inkomsten.
Het immuunsysteem is in feite de afdeling “schadebeperking” van je energiebank. En die sluit de loketten zodra de kas leeg is [15].

7. De energielekkages van de moderne mens

De grootste bedreiging voor onze gezondheid is niet de tijger, maar het druppelen van microbelastingen:

  • Informatielawaai: je hersenen draaien overuren op nieuws, notificaties en sociale signalen [16].
  • Morele hyperalertheid: verontwaardigd zijn over alles is energievretend zonder directe uitkomst.
  • Permanent prestatiedenken: je bent altijd “aan” — ook tijdens het slapen.
  • Zintuiglijke overbelasting: fel licht, lawaai, kunstmatige geuren, visuele chaos.

Ironisch genoeg zoeken we vrijwillig deze microstress op, alsof we een gaatje in onze brandstoftank boren en dan klagen dat we niet ver komen.

8. De illusie van de onuitputtelijke mens

We gedragen ons alsof energie onbeperkt beschikbaar is, maar ons systeem is gebouwd voor schaarste [17]. De mens is evolutionair een luiaard met sprintcapaciteiten: korte piekinspanning, daarna lange rust.
Het moderne leven heeft dat patroon omgedraaid: lange belasting, nauwelijks echte rust. Het is alsof je een Formule 1-motor permanent stationair laat draaien en af en toe vol gas geeft zonder onderhoud. Je weet hoe dat eindigt: rook, stilstand, sloop.

9. De harde conclusie

Alles wat je binnenlaat — fysiek, mentaal, emotioneel — moet verwerkt worden. Alles wat verwerkt wordt, kost energie. Alles wat energie kost, moet worden aangevuld. Gebeurt dat niet, dan gaat het systeem stuk.

Moraal (voor zover je dat wilt): als je je energiebalans serieus neemt, moet je net zo streng zijn in je informatie- en emotiedieet als in je voedselkeuze. Anders wordt “ziek” geen uitzondering, maar de standaardtoestand.

Epiloog, met een glimlach:
Ik ben geen watje omdat je dierenleed niet trekt. Ik ben een efficiënt energiebeheerder die weigert onnodige verwerkingskosten te maken. De rest van de wereld zou daar misschien nog iets van kunnen leren — maar helaas, de mens vindt het leuker om te branden dan te sparen.

Noten

  1. Sapolsky, R.M. Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. 2017.
  2. Decety, J., & Jackson, P.L. (2004). “The functional architecture of human empathy.” Behavioral and Cognitive Neuroscience Reviews, 3(2), 71–100.
  3. Hall, J.E. Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology. 14e ed., 2020.
  4. McEwen, B.S. (1998). “Protective and damaging effects of stress mediators.” New England Journal of Medicine, 338(3), 171–179.
  5. Karatsoreos, I.N., & McEwen, B.S. (2011). “Psychobiological allostasis.” Frontiers in Neuroendocrinology, 32(3), 215–228.
  6. Raichle, M.E., & Gusnard, D.A. (2002). “Appraising the brain’s energy budget.” PNAS, 99(16), 10237–10239.
  7. Chrousos, G.P. (2009). “Stress and disorders of the stress system.” Nature Reviews Endocrinology, 5, 374–381.
  8. Sapolsky, R.M. Why Zebras Don’t Get Ulcers. 3e ed., 2004.
  9. Mattson, M.P. (2008). “Hormesis defined.” Ageing Research Reviews, 7(1), 1–7.
  10. Calabrese, E.J., & Baldwin, L.A. (2003). “Toxicology rethinks its central belief.” Toxicological Sciences, 74(3), 465–496.
  11. Cannon, W.B. The Wisdom of the Body. 1932.
  12. Sterling, P. (2012). Allostasis: a model of predictive regulation. Yale University Press.
  13. Juster, R.P., et al. (2010). “Allostatic load biomarkers of chronic stress.” Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 35(1), 2–16.
  14. McEwen, B.S., & Wingfield, J.C. (2003). “The concept of allostasis in biology and biomedicine.” Hormones and Behavior, 43(1), 2–15.
  15. Cohen, S., et al. (2012). “Chronic stress, glucocorticoid receptor resistance, inflammation, and disease risk.” PNAS, 109(16), 5995–5999.
  16. Mark, G., et al. (2014). “The cost of interrupted work.” CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, 1071–1080.
  17. Lieberman, D.E. Exercised: Why Something We Never Evolved to Do Is Healthy and Rewarding. 2021.

Literatuurlijst

  • Calabrese, E.J., & Baldwin, L.A. (2003). “Toxicology rethinks its central belief.” Toxicological Sciences, 74(3), 465–496.
  • Cannon, W.B. The Wisdom of the Body. 1932.
  • Chrousos, G.P. (2009). “Stress and disorders of the stress system.” Nature Reviews Endocrinology, 5, 374–381.
  • Cohen, S., et al. (2012). “Chronic stress, glucocorticoid receptor resistance, inflammation, and disease risk.” PNAS, 109(16), 5995–5999.
  • Decety, J., & Jackson, P.L. (2004). “The functional architecture of human empathy.” Behavioral and Cognitive Neuroscience Reviews, 3(2), 71–100.
  • Hall, J.E. Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology. 14e ed., 2020.
  • Juster, R.P., et al. (2010). “Allostatic load biomarkers of chronic stress.” Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 35(1), 2–16.
  • Karatsoreos, I.N., & McEwen, B.S. (2011). “Psychobiological allostasis.” Frontiers in Neuroendocrinology, 32(3), 215–228.
  • Lieberman, D.E. Exercised. 2021.
  • Mark, G., et al. (2014). “The cost of interrupted work.” CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, 1071–1080.
  • Mattson, M.P. (2008). “Hormesis defined.” Ageing Research Reviews, 7(1), 1–7.
  • McEwen, B.S. (1998). “Protective and damaging effects of stress mediators.” New England Journal of Medicine, 338(3), 171–179.
  • McEwen, B.S., & Wingfield, J.C. (2003). “The concept of allostasis in biology and biomedicine.” Hormones and Behavior, 43(1), 2–15.
  • Raichle, M.E., & Gusnard, D.A. (2002). “Appraising the brain’s energy budget.” PNAS, 99(16), 10237–10239.
  • Sapolsky, R.M. Behave. 2017.
  • Sapolsky, R.M. Why Zebras Don’t Get Ulcers. 3e ed., 2004.
  • Sterling, P. (2012). Allostasis: a model of predictive regulation. Yale University Press.

Ook interessant voor jou!