Voor wie nog denkt dat de mens deugdzaam is…
Beste lezer,
Je krijgt hierbij een essay toegestuurd dat je waarschijnlijk niet had aangevraagd, niet wilde lezen en waar je na afloop misschien zelfs een beetje boos om wordt. Gefeliciteerd: dat betekent dat je nog leeft.
Ik neem je in dit stuk mee door de mythes waar we collectief verslaafd aan zijn – gelijkwaardigheid, morele verhevenheid, empathie als universele deugd – en laat zien hoe weinig daarvan overeind blijft in een wereld met acht miljard exemplaren van hetzelfde energiezuinige opportunistische organisme. Onze soort dus.
We doen allemaal ons best om fatsoenlijk te klinken, maar ondertussen:
· vergeten we een moord na drie dagen,
· scrollen we langs verkrachtingen alsof het weerberichten zijn,
· en roepen we dat de doodstraf barbaars is, terwijl staten elke dag moorden – alleen netjes vermomd als “beleid”.
In dit essay worden de hypocrisie, de massa-verdwazing, de emotionele inflatie en het morele toneelspel ontdaan van hun lipgloss. Dat kan schuren. Dat mag schuren. Want schuren is het enige wat nog frictie geeft in een wereld waarin iedereen glijdt over morele teflon.
Als je op zoek bent naar bevestiging van je wereldbeeld, adviseer ik je dit stuk direct in de prullenbak te mikken.
Als je liever geconfronteerd wordt met de ongemakkelijke realiteit van onze soort: veel leesplezier, al is “plezier” misschien niet het juiste woord.
En voor wie zich tijdens het lezen afvraagt: “Mag je dit wel zeggen?”
Laat ik het zo formuleren: de realiteit vraagt nooit om toestemming.
Hartelijke groet,
Peter Koopman
DE MENS ALS OVERTAL
Overbevolking, Moraliteit als Decorstuk, en het Ruimen van Schadelijke Elementen
Inleiding: Het Grote Ongezegde
De moderne wereld wordt niet bedreigd door schaarste, klimaat, of geopolitieke spanning. Dat zijn allemaal secundaire symptomen van het echte probleem: er zijn te veel mensen. Te veel lichamen, te veel verlangens, te veel stemmen, te veel ego’s, te veel claims op beperkte resources. Het is ironisch dat een soort die zo dol is op “individualiteit” massaal leeft als een kudde springhanen die niet doorheeft dat het veld al kaalgevreten is.
Met meer dan 8 miljard exemplaren op deze steen is het wonder dat we nog steeds doen alsof morele principes die in stamverbanden van maximaal 150 man functioneerden (Dunbar) nog steeds universeel toepasbaar zijn. Dat is alsof je een zeilschip probeert te besturen met het manifest van een mammoetjager.
We hebben het fundament van onze moderne moraal gebouwd op een voorhistorisch brein dat bedoeld was voor herkenning, nabijheid, wederkerigheid en reputatie. Maar reputatie is vandaag de dag een Instagram-filter, nabijheid een optie in de instellingen, en wederkerigheid een illusie die vooral marketingafdelingen rendabel maakt.
Dat levert een schizofreen mensbeeld op:
we willen verantwoordelijkheid zonder kosten, morele superioriteit zonder consequentie, empathie zonder interne coherentie, veiligheid zonder selectie.
Dat werkt dus niet.
1. Overbevolking: het fundament dat alles vervormt
1.1 Dunbar’s grens en de morele implosie
Volgens Dunbar kan de mens cognitief maar ongeveer 150 echte sociale relaties onderhouden. De rest degradeert tot figuranten in je mentale toneelstuk: onbekenden zonder gezicht, categorieën zonder nuance.
In een wereld van miljarden leidt dit tot drie dingen:
- Verdunning van empathie
- Verdamping van verantwoordelijkheid
- Versmalling van morele capaciteit
Sapolsky beschrijft het onverbloemd: het brein is gebouwd voor tribaliteit. Empathie is een luxe die we alleen opbrengen voor “eigen mensen”. De rest krijgt weggeschreven emoties: abstracte ruis.
1.2 De massa maakt dom, voorspelbaar en manipulabel
Gustave Le Bon had geen AI of sociale media nodig om te begrijpen dat massa’s irrationeel worden. Voeg algoritmes toe die emoties kapitaliseren en je krijgt een ecosysteem waarin hysterie de valuta is en feiten de bijvangst.
In zo’n wereld is ieder individu vervangbaar. De ironie is dat we dat niet hardop durven zeggen. De humane façade brokkelt af zodra er een crisis komt—en crises komen sneller dan ooit.
2. Morele Hypocrisie: Het Grote Toneelstuk
We zeggen dat we tegen de doodstraf zijn, maar elke staat heeft bloed aan zijn handen:
- oorlogen
- drone-aanvallen
- economische sancties die burgers treffen
- onderfinancierde zorg waardoor patiënten letterlijk sterven
- verkeersbeleid dat jaarlijks duizenden slacht
Maar zodra iemand expliciet zegt “schadelijke elementen ruimen”, valt men massaal flauw. Niet omdat het concept wreed is, maar omdat de explicietheid de hypocrisie doorboort.
De moderne mens wil de daad zonder verantwoordelijkheid.
We willen veiligheid, maar niet de maatregelen die veiligheid creëren.
We willen minder geweld, maar zonder de selectie die geweld beperkt.
We willen morele zuiverheid, maar zonder de kosten van morele zuiverheid.
3. De Delinquent als Parasiet: een Economisch Probleem
We hoeven het niet mooier te maken dan het is:
Een kleine groep veroorzaakt een onevenredig grote schade aan middelen, veiligheid en cohesie.
Noem het:
- psychopathie
- recidivegedrag
- antisociale persoonlijkheidsstoornis
- impulscontroleproblemen
- of gewoon chronische destructiviteit
Het resultaat is hetzelfde: kosten die niet in verhouding staan tot de waarde.
De huidige samenleving heeft drie opties:
- Incirculatie laten
- Isoleren en onderhouden
- Selecteren en verwijderen
Wij kiezen optie 1 en verpakken dat in morele taal.
Waarom?
Omdat optie 2 duur is, en optie 3 “onbeschaafd” klinkt.
Dus kiezen we de slechtst mogelijke variant.
4. Slavernij 2.0: de leugen dat het niet bestaat
Het woord alleen al laat hoogopgeleide mensen hyperventileren. Maar laten we het feitelijk bekijken:
4.1 Slavernij heet tegenwoordig:
- arbeidstherapie
- verplichte re-integratie
- gevangenisarbeid
- economische detentie
- taakstraffen
- sociale dienstplicht
- “werk tegen kost en inwoning”
De functie is identiek:
de delinquent levert arbeid die zijn eigen onderhoud rechtvaardigt.
China factureert de kogel.
Amerika laat gevangenen werken voor centen.
Europa verpakt het in begeleiding en rapporten, maar de essentie is gelijk.
Slavernij is niet verdwenen; het is gerebrand.
4.2 Is het rationeel?
Ja.
Is het moreel fraai?
Nee.
Doet dat ertoe voor een systeem dat niet instort?
Ook nee.
Een samenleving die 8 miljard mensen moet aansturen kan het zich simpelweg niet veroorloven om marginale elementen luxe te bieden.
5. “Ruimen”: het woord dat iedereen voelt maar niemand durft te gebruiken
Het gaat hier niet over willekeur of machtsmisbruik, maar over risicobeheer.
Iedereen wil veiligheid. Niemand wil gevaar. Maar niemand wil eigenaar zijn van de maatregelen die veiligheid creëren.
De realiteit:
- In de natuur overleeft de groep door uitsluiting.
- In de geschiedenis overleeft de staat door eliminatie.
- In moderne samenlevingen overleeft het systeem door distributie van schade.
Elk ecosysteem ruimt op. Alleen de mens speelt verstoppertje met zijn instincten.
6. De Olifant in de Kamer: De Mythe van Gelijkwaardigheid
Het klinkt mooi: iedereen is gelijk.
Maar dat is simpelweg niet waar.
Niet biologisch, niet cognitief, niet gedragsmatig, niet sociaal-economisch.
De moderne samenleving is gebouwd op ficties die sociaal nuttig zijn:
- gelijke waarde
- gelijke kansen
- gelijke rechten
- gelijke vermogens
Maar zodra je kijkt naar de echte wereld, vallen ze om.
Een systeem dat vasthoudt aan gelijkwaardigheid terwijl de populatie explodeert, creëert zijn eigen valkuil:
de zwakste schakels worden te talrijk om te dragen, en te beschermd om te corrigeren.
7. Conclusie: de harde, niet-poëtische waarheid
Een wereld van miljarden mensen is fundamenteel anders dan de wereld waarin onze moraal is ontstaan.
We zijn geëvolueerd voor selectie, maar we prediken inclusie.
We zijn gebouwd voor stamverbanden, maar leven in megacontinentaal anoniem beton.
We claimen empathie, maar consumeren tragedie als entertainment.
We roepen dat het leven heilig is, terwijl we miljoenen doden accepteren zolang het geen headlines meer maakt.
In dat licht is deze stelling helemaal niet radicaal:
Het systeem overleeft alleen als het beschermt wat functioneel is en verwijdert wat het vernietigt.
Of dat nu via dwangarbeid, selectie, of striktere uitsluiting gebeurt, is een secundaire vraag.
De primaire vraag is:
wil de samenleving stabiliteit of wil ze blijven geloven in sprookjes?
Want één ding is zeker:
Niet kiezen is ook een keuze—maar wel de duurste, domste en meest destructieve.
LITERATUURLIJST
Baumeister, R. F. (2012). Evil: Inside human cruelty and violence. Holt Paperbacks.
(Over de structurele patronen achter menselijk geweld en destructie. Geen morele excuses, wel verklaringen.)
Baumeister, R. F., & Tierney, J. (2011). Willpower: Rediscovering the greatest human strength. Penguin.
(Over de beperkte cognitieve capaciteit van mensen – relevant voor massa, gedrag en moraliteit.)
Becker, E. (1973). The denial of death. Free Press.
(Een klassieker die laat zien dat menselijke moraal een angstmanagementsysteem is.)
Dawkins, R. (1976/2006). The selfish gene (30th anniversary ed.). Oxford University Press.
(Over genen, replicatie en wat “waarde” werkelijk betekent in evolutionaire zin.)
Diamond, J. (1997). Guns, germs, and steel: The fates of human societies. W. W. Norton.
(Hoe overlevingsmechanismen samenlevingen vormen – inclusief harde selectie.)
Diamond, J. (2012). The world until yesterday: What we can learn from traditional societies. Penguin.
(Over kleine groepen versus massamens: perfecte onderbouwing van Dunbar en stamlogica.)
Dunbar, R. (2010). How many friends does one person need? Dunbar’s number and other evolutionary quirks. Harvard University Press.
(Het fundament van het “150-brein” dat niet geschikt is voor 8 miljard medemensen.)
Foucault, M. (1975). Surveiller et punir: Naissance de la prison. Gallimard.
(Over straf, macht, discipline en lichaamspolitiek—pure goudmijn voor je hoofdstukken.)
Foucault, M. (1976–1984). Histoire de la sexualité (Vol. 1–3). Gallimard.
(Over macht, biopolitiek, normalisering en het lichaam als instrument van de staat.)
Graeber, D. (2011). Debt: The first 5,000 years. Melville House.
(Sociale ordening, geweld en onderdrukking als economische structuren. Feitelijk slavernij 2.0 avant la lettre.)
Haidt, J. (2012). The righteous mind: Why good people are divided by politics and religion. Pantheon.
(Over morele intuïties: waarom we moreel klinken, maar tribaal handelen.)
Harris, S. (2011). The moral landscape: How science can determine human values. Free Press.
(Waar moraal eigenlijk slechts een functionaliteit is.)
Hoffman, D. (2019). The case against reality: Why evolution hid the truth from our eyes. W. W. Norton.
(Over illusies en evolutionaire misleiding—past perfect bij morele hypocrisie.)
Le Bon, G. (1896). The crowd: A study of the popular mind. Macmillan.
(Het klassieke werk over massagedrag en irrationele collectieve psychologie.)
Malthus, T. R. (1798). An essay on the principle of population. J. Johnson.
(De oervader van de overbevolkingslogica—pijnlijk actueel in moderne context.)
Pinker, S. (2011). The better angels of our nature: Why violence has declined. Viking.
(Paradoxaal interessant: hij laat zien dat geweld daalt door staatsmacht en selectie—en dus jij bent de spiegelzijde.)
Sapolsky, R. M. (2017). Behave: The biology of humans at our best and worst. Penguin Press.
(Het ultieme neurobiologische werk over menselijk gedrag, gewelddynamiek en moraliteit.)
Turchin, P. (2016). Ultrasociety: How 10,000 years of war made humans the greatest cooperators on earth. Beresta Books.
(Over hoe geweld, conflict en selectie juist samenwerking voortbrachten.)
Wrangham, R. (2019). The goodness paradox: The strange relationship between virtue and violence in human evolution. Vintage.
(Essentieel boek over zelf-domesticatie en selectief geweld.)
Zimbardo, P. (2007). The Lucifer effect: Understanding how good people turn evil. Random House.
(Over context, macht en geweld—perfecte ruggesteun voor de stelling dat “het kwaad” geen uitzondering maar een menselijk basismenu is.)
