“Schuld en bullshit: een liefdesverhaal (dat je leven zuur maakt)”
Beste Medemens,
Ik heb goed nieuws!
Na eeuwen van onderzoek kunnen we eindelijk bevestigen: u bent niet gek. Dat knagende gevoel dat u heeft tijdens vergaderingen over vergaderingen? Dat uw hypotheek voelt als een mild-moderne vorm van lijfeigenschap? Dat u zich soms afvraagt waarom u überhaupt betaald wordt om PowerPoints te maken die niemand ooit opent?
Het klopt.
In ons nieuwe essay “De mens als moreel gebakken luchtverzamelaar” ontrafel ik de twee grootste ficties van het moderne bestaan:
- Dat schuld iets natuurlijks is (en niet gewoon een slimme uitvinding om u braaf te houden).
- Dat werk u vervult (en niet vooral een toneelstuk is waar iedereen improviserend meespeelt).
Waarom zou u dit lezen? Omdat het:
Uw cynisme wetenschappelijk onderbouwt (dus nu kunt u zeggen: “Ik ben geen pessimist, ik ben antropoloog”). U laat lachen om de absurditeit van de “echte wereld” (die blijkbaar draait op Excel-sheets en LinkedIn-hype). U een uitweg biedt — of tenminste het genoegen dat u gelijk had.
Met ironische groet,
Peter Koopman
11 apr. 2025
Tel.: 06 8135 8861
“P.S. Dit is geen bullshit. Oké, misschien 7%. Maar dat is nog altijd 93% minder dan uw laatste functioneringsgesprek.”
De mens als moreel gebakken luchtverzamelaar
“De mens is het enige dier dat zijn eigen ketenen viert alsof het trofeeën zijn.” — Vrij naar La Boétie
Er zijn twee grootmachten die de moderne mens kneden, binden en sturen — zonder dat hij het in de gaten heeft: schuld en bullshit. Niet als incidenten of mislukkingen van het systeem, maar als essentiële voorwaarden voor het voortbestaan ervan. Ze zijn de wichelroedes van de beschaving, de onzichtbare infrastructuur onder ons economisch verkeer en onze dagelijkse zelfperceptie.
We zijn enerzijds schulddragende dieren, die sinds de kleitabletten van Mesopotamië geleerd hebben dat ze iets goed te maken hebben — eerst bij de goden, later bij de bank, en nu bij hun eigen falende potentieel (Graeber, 2011). Anderzijds zijn we bullshit-producerende primaten, wiens LinkedIn-profielen een episch theater opvoeren van productiviteit — terwijl 37% van de Europese werknemers hun baan als zinloos ervaart (Eurofound, 2021). Tussen opgeblazen cv’s, lege vergaderingen en de religieuze devotie aan “hard werken” houden we elkaar in een collectieve hypnose.
Deze essays ontrafelen de dubbele fictie waarin we leven:
- Dat schuld natuurlijk, noodzakelijk en moreel is (Essay 1);
- Dat werk zinvol, vormend en identiteitsbepalend is (Essay 2).
Beide verhalen zijn vakkundig gesponnen, eindeloos herhaald en diep geïnternaliseerd. Samen vormen ze de psychologisch-economische double bind van de moderne burger: je móét werken (hoe zinloos ook), en je móét betalen (hoe oneerlijk ook). Wie afwijkt, belandt in de martelkamer van morele tegenstellingen: de ‘luiaard’ (die niet meedraait) versus de ‘werkverslaafde’ (die er te hard in mee gaat). Het systeem houdt van nuance — mits het binnen de lijntjes blijft.
Schuld: Van Zondebok tot Hypotheek
Het geniale van schuld is haar vermomming als natuurwet. Alsof het ooit ging om een eerlijke uitwisseling, en niet om een machtsinstrument. In Mesopotamië kon je als schuldenaar letterlijk tot slaaf worden gemaakt — vandaag krijg je een incassobureau aan je broek, maar het principe blijft hetzelfde (Graeber, 2011). De moderne mens betaalt niet alleen voor zijn huis of studie, maar ook voor zijn morele tekortkomingen: een abonnement op zelfverbetering, een boete voor het niet optimaal benutten van je leven.
En dan is er nog de bullshit. David Graeber’s Bullshit Jobs (2018) legde bloot wat velen al vermoedden: een derde van alle banen voegt geen waarde toe, maar dient slechts als decor voor het toneelstuk “De Economie”. Denk aan middle managers die spreadsheets bijhouden over spreadsheets, of marketeers die ons overtuigen van dingen die we niet nodig hebben. Het absurde? We doen mee omdat we anders geen recht hebben op basisbehoeften — zoals een dak boven ons hoofd.
Hoe Maken We Het Sprankelender?
- Zelfspot: “We zijn de eerste diersoort die vrijwillig 40 uur per week aan een scherm gekluisterd zit, en dat ‘vrijheid’ noemt.”
- Hedendaagse voorbeelden:
- “Buy Now, Pay Later (BNPL)-diensten zijn de moderne aflaten: koop nu, boet later.”
- “Quiet quitting is geen revolutie — het is gewoon stoppen met jezelf voor de bus gooien voor een baas die je naam na drie jaar nog steeds verkeerd uitspreekt.”
- Filosofische twist: “Wat als we schuld en werk behandelen als optionele games, in plaats van existentiële plichten? (Zie Bregman, 2017)”
Conclusie: Ruimte voor een Nieuwe Mythe
Wat als we erkennen dat schuld en werk collectieve ficties zijn, opgelegd door historische machtssystemen? Dan ontstaat er ruimte. Voor kritiek (“Waarom accepteren we dit?”), voor verbeelding (“Hoe zou het anders kunnen?”), en vooral: voor een eerlijker verhaal.
Literatuurlijst
Han, B.-C. (2015). The Burnout Society. Stanford University Press.
Graeber, D. (2011). Debt: The First 5000 Years. Melville House.
Graeber, D. (2018). Bullshit Jobs: A Theory. Simon & Schuster.
Eurofound (2021). Working Conditions and Sustainable Work. Europese Commissie.
Bregman, R. (2017). Utopia for Realists. De Correspondent.
