Durf jij nog in de spiegel te kijken?
Beste Lezer,
Even een waarschuwing: het stuk dat ik je stuur gaat je boos maken – en dat is precies de bedoeling.
In “De Biologische en Morele Schijnheiligheid van de Mens” trek ik het morele vloerkleed onder je vandaan. Ik fileer onze neiging tot altruïsme, ontrafelt de hypocrisie van de barmhartige Samaritaan en vraag hardop of we wel écht zo moreel superieur zijn als we denken. Spoiler: waarschijnlijk niet.
Lees het, glimlach wrang, en vraag je af: “Help ik anderen omdat ik goed ben – of omdat ik mezelf graag een goed mens vind?
Met een knipoog,
Peter Koopman
De Biologische en Morele Schijnheiligheid van de Mens
Waarschuwing: dit stuk gaat je boosheid opwekken – en dat is precies de bedoeling.
De geschiedenis van de mens begint niet een paar duizend jaar geleden, maar honderden miljoenen jaren terug – toen de eerste organismen hun strijd om overleven begonnen. Homo sapiens is slechts het laatste toevallige zijtakje van een evolutionaire boom die bezaaid ligt met gefaalde experimenten. Sinds onze soort haar eerste stappen zette, zijn er naar schatting 120 miljard mensen geboren. Geen enkele heeft het overleefd. Wij, de acht miljard die nu rondlopen, zijn slechts het tijdelijke resultaat van een loterij die niemand wint: elke dag sterven er zo’n 180.000 mensen. We leven en we sterven alleen. De rest – familie, gemeenschap, religie – is een geruststellende illusie die ons helpt dit ondraaglijke gegeven te vergeten.
De Strijd om Overleving
Elk organisme streeft ernaar om in aantal toe te nemen. Dat is geen romantiek, dat is biologie. De omgeving stelt de harde voorwaarden: voedsel, ruimte, veiligheid. De hevigste strijd speelt zich niet af tussen soorten, maar binnen de soort. Wij concurreren het felst met degenen die het dichtst bij ons staan: onze buren, onze collega’s, onze stamgenoten. Zij willen hetzelfde voedsel, dezelfde partner, dezelfde status. We willen wat de ander heeft. Darwin zou zeggen: dit is strategie. Hoe hoger de kindersterfte, hoe meer nakomelingen je moet produceren. Hoe veiliger de omgeving, hoe minder kinderen nodig zijn om de soort te laten voortbestaan.
–
De Illusie van Moraal
De mens is niet het enige dier met bewustzijn, maar wel de soort die moord heeft geïndustrialiseerd. Geen enkel ander dier doodt systematisch soortgenoten omdat ze een andere overtuiging hebben, een andere god dienen of simpelweg anders denken. Wij hebben het moorden verheven tot ideologie, zelfs tot plicht. Het is een macaber soort creativiteit: genocide als moreel project.
En ondertussen spelen we barmhartige Samaritaan. Altruïsme klinkt mooi, maar in werkelijkheid helpen we vooral wie op ons lijkt. Hulp aan mensen buiten je eigen stam, zonder enig voordeel of wederkerigheid, is evolutionair gezien een daad van zelfdestructie. Het is het vrijwillig ondermijnen van het voortbestaan van je eigen genenpool – een biologisch suïcide. De natuur rekent daar vroeg of laat mee af: entropie vergroot zich, en jouw groep verzwakt ten gunste van die van de ander. Nietzsche zou zeggen: moraal is voor de zwakken – een instrument om de sterken te temmen.
–
De Naakte Waarheid
Er blijft uiteindelijk maar één criterium over: vergroot dit mijn kansen om te leven en te paren, of niet? Alles daarbuiten is window dressing, moreel toneel, een poging jezelf een beter verhaal te vertellen dan de werkelijkheid verdient. Moederliefde, vaderschap, vriendschap – het zijn allemaal investeringen met genetische of sociale payoff. Waar geen voordeel te behalen valt, blijft slechts lafheid of zelfverheerlijking over als drijfveer. Je helpt de ander omdat je bang bent om veroordeeld te worden, of omdat je graag in de spiegel kijkt en denkt: “Wat ben ik toch een goed mens.”
Nawoord – De Uitdaging
Durf nu nog eens te zeggen dat je moreel superieur bent. Als je eerlijk bent, weet je dat je hulp en barmhartigheid zelden kost wat het werkelijk zou moeten kosten. Jij bent een overlevingsmachine, getraind om te concurreren, te pronken en je genen door te geven – niet om heilige te spelen. Kijk nog eens in de spiegel. Glimlach gerust, maar wees niet laf: erken dat je geen moreel kompas volgt, maar een evolutionair script.
–
Literatuur en Verwijzingen
- Darwin, C. (1859). On the Origin of Species.
- Dawkins, R. (1976). The Selfish Gene.
- Hamilton, W. D. (1964). The Genetical Evolution of Social Behaviour.
- Zahavi, A. (1995). The Handicap Principle (over status-signalen).
- Pinker, S. (2011). The Better Angels of Our Nature.
- Trivers, R. (1971). The Evolution of Reciprocal Altruism.
- Nietzsche, F. (1887). Zur Genealogie der Moral.
