Eén miljoen jaar evolutie – en jij zit hier te scrollen
Beste Lezer,
Gefeliciteerd! Je bent het eindproduct van miljoenen jaren evolutie. Je voorouders joegen op mammoeten, bouwden beschavingen en hakten hun laatste boom om beelden te aanbidden. En jij? Jij hebt een smartphone en de aandachtsspanne van een goudvis. Maar geen zorgen, je bent in goed gezelschap. We hebben allemaal een aandeel in deze glorieuze vooruitgang!
Als je benieuwd bent hoe onze soort in naam van ‘vooruitgang’ keer op keer dezelfde fout maakt – van vruchtbare driehoeken tot plastic oceanen – dan is dit artikel precies wat je nodig hebt. Het leest lekker weg, prikkelt je denkvermogen, en biedt een gezonde dosis ironie over hoe wij moderne apen met gadgets onze eigen ondergang organiseren.
Nieuwsgierig? (Ja, dat ben je, anders had je niet tot hier gelezen.)
Lees nu: De appende aap: hoe de mens zich aanpast en zijn eigen vooruitgang vernietigt.
Maar wees gewaarschuwd: na het lezen zul je misschien even stilstaan bij je eigen ‘vooruitgang’… al is het maar totdat de volgende notificatie je aandacht opeist.
Veel leesplezier,
PeterKoopman
P.S. Mocht je toch te druk zijn met appen of scrollen, zet dit bericht gerust bovenaan je ‘belangrijke dingen die ik ooit nog wil lezen’-lijst. Je weet wel, die lijst die je nooit opent. 😉
“DE MENS VERANDERT NIET.
DE OMGEVING VERANDERT EN DE MENS PAST ZICH AAN.”
De Appende Aap: Hoe De Mens Zich Aanpast En Zijn Eigen Vooruitgang Vernietigt
Onder het mom van vooruitgang vernietigen we niet alleen onze habitat, maar ook elkaar. De mens, ooit een diersoort die zich onderscheidde door zijn vermogen om werktuigen te maken en samen te werken, is inmiddels geëvolueerd tot een wezen dat technologie gebruikt om zijn eigen ondergang te bespoedigen. We hebben smartphones, kernwapens en genetische manipulatie, maar de kern van wie we zijn – egoïstische primaten met een aangeleerde vorm van samenwerking – blijft ongewijzigd.
Een les uit het verleden: van vruchtbare grond tot dorre woestenij
Neem de vruchtbare driehoek, de bakermat van de beschaving. Hier dacht de mens alles te hebben: overvloedige oogsten, een mild klimaat en de schijn van eeuwige voorspoed. In hun overmoed dachten ze de goden te moeten danken door massaal bomen te kappen om tempels en altaren te bouwen. Maar wie zet aan tot het bouwen van tempels? Precies, priesters en profeten die beweren in contact te staan met het goddelijke of de toekomst te kunnen voorspellen. En wij, van nature luie primaten met een voorkeur voor energie sparen, volgden hen gewillig. Wat volgde was desastreus. Door ontbossing en uitputting van de grond veranderde een vruchtbaar gebied langzaam in een dorre woestijn. De mensen bleven echter vastklampen aan hun overtuigingen en geloofden dat hun ellende een straf van de goden was, in plaats van het gevolg van hun eigen handelen.
Een andere treffende anekdote komt van Paaseiland. Ooit was dit een paradijselijk eiland met een overvloed aan voedsel en natuurlijke rijkdommen. De bewoners raakten echter geobsedeerd door het bouwen van enorme beelden om de goden gunstig te stemmen. Hiervoor kapten ze vrijwel alle bomen, waardoor de bodem uitgeput raakte en de voedselproductie instortte. Het waren weer de leiders en priesters die deze waanzin aanstuurden, terwijl de rest – trouw aan hun energiezuinige aard – volgde. Uiteindelijk vervielen de eilandbewoners tot kannibalisme om te overleven. De ironie? Ze offerden hun welvarende wereld op voor beelden die hen uiteindelijk niet konden redden. Een vroege vorm van ‘progressie’, zullen we maar zeggen.
Moderne parallel: de digitale beschaving
Fast forward naar vandaag. We kappen geen bossen meer voor tempels, maar verbranden fossiele brandstoffen om onze energiehonger te stillen en vullen de oceanen met plastic. We aanbidden geen stenen beelden, maar digitale schermen die onze aandacht verslinden en ons afhouden van werkelijk contact. Terwijl we denken vooruitgang te boeken, graven we onze eigen ondergang. Want laten we eerlijk zijn: we hebben geen goden meer nodig om ons te straffen, dat kunnen we prima zelf.
En zo zijn we terechtgekomen bij de nieuwe religie: technologie. Smartphones, sociale media, algoritmes – stuk voor stuk moderne afgodsbeelden waarvoor we dagelijks buigen. De mens heeft altijd al behoefte gehad aan iets hogers om te aanbidden, en waar stenen beelden ooit die rol vervulden, zijn dat nu pixels op een scherm. Ironisch genoeg lijkt deze aanbidding ons vooral verder te vervreemden van onze natuurlijke omgeving én van elkaar.
Eén miljoen jaar evolutie: dezelfde aap met een smartphone
Na miljoenen jaren evolutie hebben we het voor elkaar gekregen om op elk moment van de dag met iedereen op de planeet in contact te staan, en toch zijn we meer geïsoleerd dan ooit. Sociale media zouden ons verbinden, maar in werkelijkheid creëren ze bubbels waarin we vooral ons eigen gelijk bevestigd zien. We zijn verslaafd aan dopamine-shots van likes en notificaties, terwijl onze voorouders ooit nog jaagden op écht voedsel om te overleven.
Waar de bewoners van Paaseiland hun laatste boom omhakten om een beeld te vereren, gooien wij onze laatste kansen op duurzaamheid te grabbel voor economische groei en technologische gadgets. De technologieën die bedoeld waren om het leven makkelijker te maken, hebben ons veranderd in slaven van de constante stroom aan informatie. Een wereld van mogelijkheden, en toch zit de gemiddelde mens gebogen over zijn scherm, wachtend op de volgende prikkel.
De psychologische vicieuze cirkel van vooruitgang
Maar waarom blijven we vasthouden aan deze destructieve cyclus? Wat drijft ons om continu dezelfde fouten te maken, ondanks het historische bewijs van de catastrofale gevolgen? Hier komen verschillende psychologische concepten in beeld die onze gedragingen aandrijven.
Cognitieve dissonantie en zelfrechtvaardiging
De mens heeft een sterk verlangen naar cognitieve consistentie: we willen dat onze overtuigingen en gedragingen met elkaar in overeenstemming zijn. Wanneer we geconfronteerd worden met oncomfortabele waarheden, zoals de milieu-impact van onze technologische vooruitgang, proberen we dit vaak weg te rationaliseren of te negeren. Dit mechanisme, bekend als cognitieve dissonantie, zorgt ervoor dat we de schadelijke gevolgen van onze acties niet onder ogen hoeven te zien. Wanneer we bijvoorbeeld de klimaatverandering ontkennen of de schadelijkheid van onze technologie vergoelijken, doen we dit niet alleen om onze gedragingen te verdedigen, maar ook om onze psychologische rust te behouden. Het is makkelijker om te geloven dat we vooruitgang boeken, zelfs als die vooruitgang ons naar de afgrond leidt.
Het ego en de zoektocht naar bevestiging
Het ego, dat voortdurend probeert zichzelf te bevestigen, speelt een centrale rol in het vasthouden aan deze destructieve patronen. Bevestiging zoeken (confirmation bias) houdt in dat we actief op zoek gaan naar informatie die onze bestaande overtuigingen versterkt, en deze informatie negeren of afwijzen als deze niet in lijn is met wat we willen geloven. De technologie die we hebben gecreëerd, versterkt deze behoefte aan validatie. Sociale media en algoritmes zijn ontworpen om ons steeds opnieuw te belonen met dopamine, wat ons verlangen naar goedkeuring voedt. We raken verstrikt in een vicieuze cirkel van oppervlakkige bevrediging, waarbij we onbewust vasthouden aan het idee dat we vooruitgang boeken, zelfs als dit ten koste gaat van de wereld om ons heen.
De tragische illusie van vooruitgang
Een ander psychologisch mechanisme is de tragedie van de horizon, een term die werd geïntroduceerd door de econoom Mark Carney. Dit houdt in dat de negatieve gevolgen van ons handelen vaak pas in de verre toekomst zichtbaar worden, en dus worden genegeerd. We zijn verslaafd aan kortetermijnwinst: economische groei, technologische vooruitgang, en gemak. De schade die we aanrichten aan het milieu of de sociale structuren wordt vaak pas zichtbaar wanneer het te laat is om actie te ondernemen. Dit zorgt ervoor dat we blind blijven voor de realiteit, terwijl we verder afdrijven naar de afgrond.
Het verlies van zelfbewustzijn
In deze digitale tijd zijn we zo verstrikt geraakt in de technologie die we hebben gecreëerd, dat we langzaam ons zelfbewustzijn verliezen. Waar we ooit onze identiteit vormden door fysieke interacties met de wereld om ons heen, is deze nu grotendeels geconstrueerd door de digitale wereld. We zijn verleid door de schermen die ons afleiden van echte verbindingen en die ons gevangen houden in de illusie van verbondenheid, terwijl we ons daadwerkelijk steeds verder van elkaar en van de natuur verwijderen. De technologie die bedoeld was om ons te helpen, is geworden wat ons vervreemdt.
Conclusie
De appende aap denkt vooruitgang te boeken, maar blijft steken in hetzelfde gedragspatroon: zich aanpassen aan een veranderende omgeving zonder de gevolgen van zijn aanpassingen te overzien. Net zoals in het verleden zal ook deze cyclus eindigen in chaos, tenzij we eindelijk leren om te veranderen in plaats van ons alleen maar aan te passen. Maar ach, wie weet – misschien komt er ooit een toekomst waarin de mens daadwerkelijk zijn les leert. Tot die tijd blijven we, net als altijd, apen met iets geavanceerdere speeltjes.
We blijven gevangen in de vicieuze cirkel van cognitieve dissonantie, ego-bevestiging, kortetermijndenken en de illusie van vooruitgang. De technologie die ons ooit zou bevrijden, lijkt nu ons grootste gevangenis te zijn.
Verwijzingen in de tekst:
- Cognitieve dissonantie – Dit concept werd geïntroduceerd door de Amerikaanse psycholoog Leon Festinger in A Theory of Cognitive Dissonance (1957). Het beschrijft hoe mensen de neiging hebben om ongemak te vermijden door hun overtuigingen of gedragingen aan te passen wanneer deze in conflict komen met elkaar.
Een bekend psychologisch fenomeen, oorspronkelijk beschreven door Leon Festinger, waarbij mensen de neiging hebben om inconsistente cognities (gedachten, overtuigingen, attitudes) te vermijden door hun gedrag of overtuigingen aan te passen wanneer deze in conflict komen met elkaar. In de context van technologische vooruitgang en zelfvernietiging zien we dit terug in hoe mensen vaak rationaliseren dat hun gebruik van technologie ‘noodzakelijk’ is, zelfs wanneer ze weten dat het schadelijk kan zijn voor hun welzijn en relaties.
- Bevestiging zoeken (confirmation bias) – Onderzoek naar confirmation bias werd populair gemaakt door Peter Wason (1960), die aantoonde dat mensen geneigd zijn om informatie te zoeken die hun bestaande overtuigingen bevestigt, zelfs wanneer tegenbewijs beschikbaar is.
Mensen hebben de neiging om informatie te zoeken of te interpreteren op een manier die hun bestaande overtuigingen bevestigt. Dit verklaart waarom we geneigd zijn om technologieën te omarmen die onze huidige leefstijl ondersteunen, zelfs als er overtuigend tegenbewijs beschikbaar is.
- Tragedie van de horizon – Een concept bedacht door Mark Carney, voormalig gouverneur van de Bank of England, in zijn speech over klimaatverandering en economische risico’s (2015). Het beschrijft hoe de mensheid systematisch de lange termijn negeert ten gunste van kortetermijnvoordelen.
Een term die oorspronkelijk werd gebruikt door Mark Carney in een toespraak als gouverneur van de Bank of England om het onvermogen van beleidsmakers aan te duiden om voorbij de korte termijn te kijken, met name in de context van klimaatverandering. Psychologisch gezien past deze term ook bij de menselijke neiging om onmiddellijke beloningen te verkiezen boven langetermijnvoordelen, wat leidt tot destructief gedrag zoals het uitputten van natuurlijke hulpbronnen.
- Het verlies van zelfbewustzijn door technologie – Dit sluit aan bij de ideeën van Sherry Turkle in haar boek Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other (2011). Turkle stelt dat technologie de illusie van verbinding creëert, terwijl het ons juist verder van elkaar vervreemdt.
Sociale media en constante digitale prikkels zorgen voor een afleiding die mensen vervreemdt van hun eigen gedachten en emoties. Dit fenomeen, waarbij externe prikkels het interne zelfbewustzijn overschaduwen, draagt bij aan een samenleving waarin oppervlakkigheid en onmiddellijke behoeftebevrediging de norm worden. Zoals Sherry Turkle in haar werk ‘Alone Together’ beschrijft, vervreemden mensen door hun afhankelijkheid van technologie niet alleen van zichzelf, maar ook van elkaar. Hierdoor raken ze steeds verder verwijderd van diepere menselijke verbindingen.
- Historische vergelijking: Paaseiland – Zie Jared Diamond, Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed (2005), waarin hij uitgebreid schrijft over de ondergang van Paaseiland als voorbeeld van ecologische zelfvernietiging.
De geschiedenis van Paaseiland illustreert hoe samenlevingen kunnen instorten door ecologische zelfvernietiging. De psychologische parallel is duidelijk: groepsdenken en blindelings volgen van leiders zorgden ervoor dat de eilandbewoners bleven volharden in destructief gedrag, ondanks de duidelijke tekenen van achteruitgang. Zoals Jared Diamond in zijn boek ‘Collapse’ beschrijft, toont deze casus aan hoe een samenleving zichzelf onherroepelijk kan vernietigen wanneer ecologische signalen worden genegeerd.
- De paradox van vooruitgang – Hoewel technologie bedoeld is om het leven te verbeteren, creëert het ook nieuwe problemen. Psychologisch gezien roept dit het vraagstuk op van de ‘hedonic treadmill’, waarbij mensen voortdurend streven naar meer, zonder dat dit leidt tot blijvend geluk. De constante drang naar innovatie en verbetering zorgt ervoor dat we gevangen blijven in een cyclus van tijdelijke tevredenheid gevolgd door nieuwe verlangens.
In dit licht kan de moderne mens gezien worden als een aap die, ondanks zijn geavanceerde speeltjes, fundamenteel dezelfde cognitieve valkuilen blijft ervaren. Zonder bewuste reflectie en verandering van gedragspatronen is de kans groot dat we blijven vastzitten in deze destructieve cyclus.
Literatuurlijst:
Pinker, S. (2011). The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined. Viking Press.
Festinger, L. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance. Stanford University Press.
Wason, P. C. (1960). On the failure to eliminate hypotheses in a conceptual task. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 12(3), 129-140.
Carney, M. (2015). Breaking the tragedy of the horizon – climate change and financial stability. Speech, Bank of England.
Turkle, S. (2011). Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other. Basic Books.
Diamond, J. (2005). Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed. Viking Press.
Harari, Y. N. (2014). Sapiens: A Brief History of Humankind. Harper.
Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus and Giroux.
Postman, N. (1992). Technopoly: The Surrender of Culture to Technology. Vintage Books.
Taleb, N. N. (2012). Antifragile: Things That Gain from Disorder. Random House.
