Een film over seks? Of over de zinloosheid van je bestaan?
Beste Lezer,
Laatst zag ik Babygirl van Halina Reijn. Je weet wel, die film die zogenaamd over seks, macht, de orgasmekloof en verleiding gaat. Maar als je voorbij het voyeurisme kijkt, zie je iets veel fundamentelers: een existentiële crisis verpakt in satijnen lakens.
Want wees eerlijk, waarom doen we wat we doen? Waarom hunkeren we naar overgave, terwijl we tegelijkertijd doodsbang zijn om de controle te verliezen? Waarom willen we onvoorwaardelijke liefde, maar laten we de ander nooit écht vrij? En als het leven toch zinloos is, waarom gaan we dan niet gewoon met z’n allen kopje onder in een oceaan van hedonisme?
Met die vragen worstelt mijn nieuwste essay De Absurditeit van het Zijn en de Illusie van Ontsnapping. Een reis langs Camus, Sartre, Foucault en een handvol neurobiologen die je illusies over vrije wil bruut ontmantelen. Verwacht een mix van filosofie, wetenschap en een gezonde dosis cynisme – want laten we eerlijk zijn: als je niet om de absurditeit van het leven kunt lachen, wat blijft er dan nog over?
Voor wie liever kijkt dan leest, raad ik Ai no Korîda, The Seventh Seal of Enter the Void aan. Al zal geen van deze films je helpen ontsnappen aan de onvermijdelijke vraag: is jouw leven het waard om geleefd te worden?
Nieuwsgierig? Of bang voor het antwoord? Scrol en ontdek.
Met absurde groeten,
Peter Koopman
De Absurditeit van het Zijn en de Illusie van Ontsnapping: Een Kritische Beschouwing
Inleiding: Babygirl en de Paradox van Overgave
Wanneer we kijken naar Babygirl van Halina Reijn, lijkt het in eerste instantie een film over seks, macht en het spel van verleiding. Maar wie dieper graaft, ziet iets fundamenteels: een existentiële zoektocht naar overgave, naar het verlies van het zelf. De protagonist balanceert op de grens tussen controle en loslaten, tussen autonomie en samensmelting. Maar is dat niet precies de paradox waarin de mens zich voortdurend bevindt? We willen onszelf verliezen, maar kunnen nooit ontsnappen aan het feit dat we bestaan. En dit brengt ons bij de kernvraag: is ons leven werkelijk waard om geleefd te worden, of is het slechts een absurde farce, een onzinnige optelsom van toevallige gebeurtenissen en chemische reacties?
1. Het Bewustzijn als Onvermijdelijke Vloek
Camus stelt dat de mens leeft in een absurd universum, een wereld zonder inherente betekenis, waarin wij als rationele wezens betekenis proberen te forceren. Maar ik wil hier opmerken dat het toekennen van waarde inherent is aan het bewustzijn. We kunnen niet niet waarderen, want waarderen is een product van ons bestaan. Dit plaatst Camus voor een onoplosbare paradox: hoe kun je ontsnappen aan iets waarvan je het bestaan alleen al door te denken bevestigt? Dit bewustzijn is een gevangenis, een eindeloze lus van zelfreflectie en zelfbedrog.
2. De Vlucht in Seks, Drugs en Levensgevaar
De mens probeert aan deze gevangenis te ontsnappen. Drank, drugs, parachutespringen, BDSM, de extase van religie – alles is een poging om het rationele, reflecterende zelf tijdelijk te verdoven. Freud zou dit koppelen aan de doodsdrift (Thanatos), het verlangen om op te gaan in een staat van niet-zijn. Dit verklaart de aantrekkingskracht van gevaar en pijn: pas in extreme situaties ervaren we een moment van pure aanwezigheid, ontdaan van het verstikkende denken. Maar hier schuilt een ironie: we kunnen onszelf nooit volledig verliezen, want zelfs in de diepste roes is er een deel van ons dat observeert, registreert, reflecteert.
3. De Ironie van Camus: De Oproep tot Betekenis in een Zinloos Universum
Hier ligt een van de zwaktes in Camus’ redenering: hij verwerpt objectieve zin, maar pleit voor een subjectieve opstand tegen het absurde. Maar deze oproep is al een vorm van zingeving. Waarom zouden we de absurditeit moeten omarmen als dat op zichzelf een waardebepaling is? Hierin blijft Camus steken tussen existentialisme en nihilisme. Waar Sartre radicaler is (“L’homme est condamné à être libre”), probeert Camus een middenweg te vinden die in feite net zo absurd is als het universum dat hij bekritiseert.
4. Alternatieve Perspectieven: Heidegger, Cioran en de Neurowetenschap
Heidegger spreekt over Geworfenheit – het geworpen zijn in een bestaan waar we geen controle over hebben. De enige authenticiteit die hij erkent, is de confrontatie met de dood. Emil Cioran gaat nog verder en stelt dat het erkennen van de absurditeit helemaal niets verandert aan de situatie. Volgens hem is de grootste ironie dat we blijven proberen het onverklaarbare te verklaren. De moderne neurowetenschap voegt hier een cynische laag aan toe: vrije wil is waarschijnlijk een illusie, ons bewustzijn een narratief achteraf, en onze gevoelens en overtuigingen een cocktail van dopamine, serotonine en oxytocine. Kortom: zelfs ons verlangen naar betekenis is niets meer dan een biologisch fenomeen.
5. Vertrouwen, Waarneming en de Paradox van Onvoorwaardelijke Liefde
We zoeken voortdurend naar onvoorwaardelijke trouw of liefde – een ideaal dat we projecteren op moederliefde of romantische partners. Maar zodra we denken dit te hebben gevonden, eisen we eindeloos bewijs omdat we onze eigen waarneming wantrouwen. Sartre’s concept van de Ander als hel (L’enfer, c’est les autres) resoneert hier sterk: we willen de zekerheid van totale acceptatie, maar de ander blijft altijd een externe entiteit, een spiegel die onze eigen existentiële onzekerheden weerspiegelt. Dit sluit ook aan bij de paradox van overgave – het verlangen om controle los te laten, terwijl we tegelijkertijd nooit kunnen ontsnappen aan onze drang tot zelfbewustzijn.
6. Biologisch Determinisme en de Vrije Wil
Het idee dat ons gedrag en onze verlangens gestuurd worden door biologische processen roept de vraag op in hoeverre we überhaupt keuzes maken. Daniel Dennett (Freedom Evolves) en Robert Sapolsky (Behave) stellen dat wat wij ervaren als vrije wil in feite een illusie is, een post-hoc rechtvaardiging van neurologische processen. Thomas Metzinger (The Ego Tunnel) gaat nog verder en betoogt dat ons ‘ik’ slechts een simulatie is die ons brein creëert om een coherente ervaring van de werkelijkheid te handhaven. Dit betekent dat zelfs onze zoektocht naar betekenis, liefde en overgave niets meer is dan een neurobiologisch spel.
Conclusie: Het Onvermogen om te Ontsnappen
Waar laat dit ons? In feite nergens. Het besef van het absurde verandert niets aan het feit dat we bestaan. De pogingen tot ontsnapping – of dat nu seks, drugs of filosofie is – blijven steken in de onmogelijkheid om onszelf te ontstijgen. En misschien is dat de grootste ironie van allemaal: dat we, ondanks alles, blijven zoeken, blijven verlangen, blijven worstelen met een vraag die geen antwoord heeft.
Literatuurlijst:
- Camus, A. (1942). Le Mythe de Sisyphe. Paris: Gallimard.
- Sartre, J.-P. (1943). L’Être et le néant. Paris: Gallimard.
- Heidegger, M. (1927). Sein und Zeit. Tübingen: Niemeyer.
- Cioran, E. (1973). The Trouble with Being Born. New York: Arcade Publishing.
- Freud, S. (1920). Jenseits des Lustprinzips. Leipzig: Internationaler Psychoanalytischer Verlag.
- Damasio, A. (1994). Descartes’ Error: Emotion, Reason, and the Human Brain. New York: Penguin.
- Foucault, M. (1975). Surveiller et punir: Naissance de la prison. Paris: Gallimard.
- Ridley, M. (1993) The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature. New York: HarperCollins.
- Dennett, D. (2003). Freedom Evolves. New York: Viking.
- Sapolsky, R. (2017). Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. New York: Penguin.
- Metzinger, T. (2009). The Ego Tunnel. New York: Basic Books.
Lees- en Kijkwijzer:
Boeken:
- Dostojewski, F. (1864). Aantekeningen uit het Ondergrondse.
- Kafka, F. (1915). De Gedaanteverwisseling.
- Beckett, S. (1953). Wachten op Godot.
- Ligotti, T. (2010). The Conspiracy Against the Human Race.
- D.A.F. De Sade (1791) Justine, ou Les Malheurs de la Vertu
Films:
Salò o le 120 giornate di Sodoma (1975, Pier Paolo Pasolini)
Ai no Korîda (1976, Nagisa Ōshima)
The Seventh Seal (1957, Ingmar Bergman)
Stalker (1979, Andrei Tarkovsky)
Enter the Void (2009, Gaspar Noé)
Synecdoche, New York (2008, Charlie Kaufman)
Melancholia (2011, Lars von Trier)
