Wat als jouw baan niet echt bestaat? Wat als je al die jaren slechts een functie vervulde om een systeem draaiende te houden dat nu door een algoritme wordt ingehaald? Dit artikel is geen toekomstvisie, maar een ontmaskering van het heden.
AI als de Grote Ontmaskering: Over onderwijs, arbeid en de illusie van betekenis
AI neemt je baan niet af. Het laat zien dat je er nooit een had.
Beste lezer,
Stel je eens voor: een wereld waarin niemand meer de illusie hoeft op te houden dat zijn werk ertoe doet. Waar algoritmes de saaie rapporten schrijven, de beleidsnotulen afhandelen en het ‘zinloze overleg’ vervangen door… stilte. Angstaanjagend? Of juist bevrijdend?
In dit artikel neem ik je mee in de wereld achter de mooie functietitels, waar Bullshit Jobs meer regel dan uitzondering zijn, waar onderwijs eerder conditioneert dan emancipeert, en waar AI — hoe onpersoonlijk ook — de ongemakkelijke waarheid blootlegt:
We werkten niet. We speelden werk. En nu komt de onvermijdelijke blackout.
Lees het essay hieronder, laat het even bezinken (of door AI samenvatten als dat je tijd scheelt), en vraag je dan af: Wat blijft er van je over als je werk je niet langer definieert?
Spoiler: je hebt meer te bieden dan je denkt — mits je durft te stoppen met doen alsof.
Met kritische groet,
Peter Koopman
17 jun. 2025
Tel.: 06 8135 8861
AI als de Grote Ontmaskering: Over onderwijs, arbeid en de illusie van betekenis
Inleiding
De recente melding van de NOS dat Nederland achterloopt in de implementatie van kunstmatige intelligentie (AI), vergeleken met grootmachten als de VS en China, is geen technologische kwestie. Het is een culturele, mentale en zelfs existentiële kwestie. Want waar deze landen hun pijlen richten op innovatie, blijft Nederland hangen in een stelsel van arbeid en onderwijs dat niet gericht is op creativiteit of kritische productie, maar op beheersing, voorspelbaarheid en het in stand houden van systeemarbeid: werk om het werk.
AI is geen dreiging. Het is de Grote Ontmaskering. En dat maakt het gevaarlijk.
1. Onderwijs als conditioneringsmachine: Van Illich tot het Bed van Procrustes
Ivan Illich sprak in Deschooling Society al in de jaren zeventig over de dodelijke effecten van formeel onderwijs. Niet omdat onderwijs op zich verkeerd is, maar omdat het stelselmatig gericht is op het “pasbaar” maken van mensen voor een economische structuur, niet op het vormen van autonome, creatieve geesten.
Het is onderwijs als dresuur. Als normaliserende kracht. Als het Bed van Procrustes: iedereen moet passend worden gemaakt, zelfs als dat betekent dat er stukken van hun denkvermogen afgezaagd of opgerekt moeten worden.
2. Informatie is geen waarheid: Memeïde kennis als vervuilde grondstof
Wat men leert, reproduceert men. En wat men reproduceert is geen zuivere, neutrale kennis, maar doordrenkt met morele, culturele, politieke en economische memen. De informatiewerker van vandaag opereert met besmette instrumenten.
AI doet dit ook, maar zonder de illusie van eigenwaarde. Het maakt zichtbaar dat de meeste menselijke “kennisproductie” slechts een echo is van oude ideeën. En AI echoot efficiënter.
3. Bullshit Jobs: Over de arbeidsmythe van betekenis en noodzaak
David Graeber beschreef de realiteit die velen voelen maar weinigen durven uitspreken: dat een aanzienlijk deel van de banen geen enkele maatschappelijke waarde heeft. Het zijn bullshit jobs: werk dat enkel bestaat omdat we de illusie van productiviteit en structuur nodig hebben.
Compliancemedewerkers, beleidsadviseurs, communicatiecoaches en beleidsversnijders. Wat ze doen, kan AI niet alleen sneller, maar ook consistenter, betrouwbaarder, en vooral zonder salaris.
4. Keynes’ Vergeten Toekomst: De 15-urige werkweek die nooit kwam
John Maynard Keynes voorspelde een toekomst waarin technologische vooruitgang zou leiden tot een werkweek van slechts 15 uur. De productiviteit zou immers toenemen, dus minder arbeid zou nodig zijn. Wat hij onderschatte, was de menselijke verslaving aan arbeid als identiteit.
In plaats van vrijgekomen tijd te benutten voor cultuur, contemplatie of creatie, zijn we gaan werken om te mogen blijven werken. Werk werd niet afgebouwd, maar ópgebouwd. Functies ontstonden niet uit noodzaak, maar uit het verlangen naar sociaal aanzien en bestaansrecht.
5. AI: De spiegel van overbodigheid en de katalysator van existentieel onbehagen
AI toont niet alleen dat veel taken onnodig zijn, maar ook dat veel beroepen symboolfuncties zijn. Statusmachines. Rolspel. En dat is pijnlijk. Want wie ben je, als je baan overbodig blijkt?
De komst van AI zal een sociaal-psychologische schokgolf veroorzaken, geen technologische. Want als ons bestaansrecht niet langer gelegitimeerd wordt door onze functie, rest enkel de vraag: wat is mijn waarde zónder functie?
6. De Epiloog: De mens als toneelspeler zonder script
De samenleving heeft eeuwenlang gedaan alsof arbeid de kern was van identiteit, waardigheid en moraliteit. Nu blijkt dat het decor fake is, het script geschreven door economische noodzaak en sociale gewoonte, en de acteurs zich niet meer herinneren waarom ze begonnen.
AI zet het licht aan in de zaal. En ineens zien we: het publiek is weg, de show was nooit echt, en de enige die nog klapt is het algoritme dat voorspelde dat we toch wel zouden blijven doorspelen.
Wanneer is arbeid eigenlijk “nobel” geworden?
Aanbevolen literatuur:
- Ivan Illich – Deschooling Society
- David Graeber – Bullshit Jobs
- John Maynard Keynes – Economic Possibilities for our Grandchildren
- Byung-Chul Han – De Transparantie-samenleving, Psychopolitiek
- Jean Baudrillard – Simulacra and Simulation
- Zygmunt Bauman – Liquid Modernity
- Ernst Jünger – Der Arbeiter
- Marshall McLuhan – The Medium is the Message
