Van wil naar verlossing – de mens die zichzelf aanbidt

Beste lezer,

U denkt dat u traint. Dat u sterker wordt, gezonder leeft, discipline kweekt.
In werkelijkheid voert u een oud ritueel uit — de liturgie van de moderne tijd: zweten als gebed, trainen als geloofsbelijdenis, selfie als sacrament.

De illusie van de wil maakt plaats voor de illusie van de maakbaarheid.
De mens gelooft niet langer in God, maar in progressie.
Hij offert vet, tijd en zingeving op aan zijn nieuwe altaar: het lichaam.

In het tweeluik “Van Wil naar Verlossing – De Biologie van Zelfbedrog” fileer ik de moderne trainingscultuur als catechismus van de doodsontkenning.
Twee essays, twee ontmaskeringen:

• De Fictie van de Wil — over hoe uw lichaam u bestuurt, terwijl u denkt dat u beslist.
• De Maakbare Mens — over hoe training de religie werd van hen die hun sterfelijkheid niet willen zien.

Een scherpe dissectie van onze behoefte aan controle, en een ironisch eerbetoon aan het organisme dat ons genadeloos regisseert.

Lees het.
Niet omdat u dat wilt, maar omdat uw dopamine het zo beslist heeft.

Met sportieve groet,
Peter Koopman
(Mensbeeld BV – Onderafdeling Illusie & Biologie)

Van Wil naar Verlossing

De Biologie van Zelfbedrog

Een tweeluik over training, geloof en de economie van energie

Peter Koopman

I. De Fictie van de Wil

(De mens als marionet van zijn metabolisme)

De mens traint, zo zegt men, uit wil.
Hij besluit tot actie, overschrijdt grenzen, trotseert luiheid, pijn en zwaartekracht, en prijst zichzelf om zijn karakter.
Maar wat hij “wil” noemt, is slechts de stem van zijn biochemische boekhouding.

Trainen is in essentie het verstoren van het gebruikelijke — het bewust ontrouw zijn aan de natuurwet van energiebehoud. Elk organisme is gebouwd op zuinigheid. Energie is zeldzaam, verspilling fataal. Wat niets oplevert, wordt biologisch geschrapt.

De mens die traint, meent dat hij door wilskracht zijn natuur overwint. In werkelijkheid dwingt hij het organisme tot herverdeling. De zogenaamde “progressie” is geen morele overwinning, maar een energetisch compromis.
Wanneer een spier groeit of een beweging efficiënter wordt, gebeurt dat niet omdat jij dat wilt, maar omdat je systeem constateert dat de huidige structuur te duur was.

Het lichaam is een accountant, geen idealist. Het kent geen wil, slechts berekening.
De hersenen komen later met een rechtvaardiging: “Ik wilde dit.”
Damasio zou zeggen: het brein voelt eerst, redeneert daarna, en liegt tenslotte overtuigend.

Sapolsky toonde aan dat de illusie van wil niets meer is dan een post-hoc rationalisatie van hormonale en neuronale noodzaak.
Pontzer, met zijn boek Burn, sloeg de nagel op de kop: het lichaam heeft een energiebudget, en elke vorm van groei, herstel of prestatie wordt betaald met een bezuiniging elders.

De sporter denkt dat hij sterker wordt. In werkelijkheid optimaliseert het systeem enkel zijn efficiëntie — de goedkoopste manier om de volgende aanval te overleven.
Wanneer de prikkel wegvalt, draait de natuur het keurig terug.
Niet uit onwil, maar uit boekhoudkundig fatsoen.

“Training is geen daad van wil, maar een herstructurering van energie. De mens denkt dat hij sterker wordt; het lichaam denkt enkel goedkoper te moeten draaien.”

Tussentijdse beschouwing: van wil naar geloof

Waar de eerste illusie — de wil — de mens nog het gevoel geeft controle te hebben, komt de tweede illusie — de maakbaarheid — voort uit het verlies daarvan.
Wanneer men niet langer gelooft dat men zichzelf bestuurt, verschuift het geloof: niet meer in de wil, maar in de methode.
Niet “ik bepaal”, maar “ik verbeter mij”.

De moderne mens heeft zijn God ingeruild voor schema’s, protocollen en hartslagzones.
Zijn geloof is niet verdwenen — het heeft slechts een fitnessabonnement genomen.

II. De Maakbare Mens

(Training als catechismus van de doodsontkenning)

De moderne mens traint niet om fit te zijn, maar om zijn sterfelijkheid te vergeten.
De loopband is zijn altaar, het hartslaghorloge zijn biechtstoel, de personal trainer zijn nieuwe priester.
De belofte: verlossing door inspanning.

Waar religie ooit troost bood met eeuwigheid, biedt training nu de illusie van controle.
De maakbare mens is het kind van de onttoverde wereld — een wezen dat niet meer bidt tot God, maar tot zijn eigen biochemie.
Elke herhaling, elke kilometer, elke proteïneshake fluistert hetzelfde credo: “Ik zal niet sterven, ik verbeter mij.”

Maar wat hij “verbetering” noemt, is biologisch gezien niets anders dan vertraagde aftakeling.
De cel deelt zich niet oneindig, de mitochondriën slijten, het collageen scheurt.
Trainen is geen strijd tegen de dood, maar een ritueel ter acceptatie ervan — een poging om waardiger te vergaan.

De nieuwe catechismus klinkt als volgt:

• Ik geloof in spiergroei, de verlossing van vet.
• Ik geloof in progressie, de opstanding uit de bank.
• Ik geloof in data, en in eeuwig herstel.

De mens is niet vrij van religie. Hij is religie.
Zijn rituelen hebben alleen nieuwe namen gekregen: warming-up, set, cooldown.
Zijn zonden heten suiker, vet en rust.
Zijn verlossing heet discipline.

Zygmunt Bauman noemde het al: liquid modernity — vloeibare identiteit, vloeibare zingeving, vloeibare eeuwigheid.
De mens traint om niet te hoeven voelen dat hij verdwijnt.

“Trainen is geen weg naar onsterfelijkheid, maar een liturgie van gecontroleerd verval.”

Epiloog

De ironie van vooruitgang

De mens vlucht voor de dood, maar hij rent in cirkels.
Hij noemt het vooruitgang omdat hij het zweten verwart met richting.
Zijn lichaam kent de waarheid: elke verbetering is tijdelijk, elke aanpassing een investering met vervaldatum.

De moderne atleet gelooft dat hij zichzelf vormgeeft, maar de natuur weet beter.
Hij is geen schepper, maar een beheerder van verval — een sterfelijk organisme dat zijn rotting vertraagt met schema’s en motivatiequotes.

Het mooiste bewijs dat de biologie nog steeds regeert:
hoe harder de mens probeert de dood te ontlopen, hoe levendiger hij haar bevestigt.

Literatuur en verwijzingen

• Becker, E. (1973). The Denial of Death. Free Press.
• Damasio, A. (1999). The Feeling of What Happens. Harcourt.
• Sapolsky, R. M. (2017). Behave. Penguin.
• Pontzer, H. (2021). Burn. Penguin.
• Sloterdijk, P. (2009). Du musst dein Leben ändern. Suhrkamp.
• Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Polity.
• Kahneman, D. (2011). Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus & Giroux.
• Latash, M. L. (2008). Neurophysiological Basis of Movement. Human Kinetics.
• Friston, K. (2010). The Free-Energy Principle: A Unified Brain Theory? Nature Reviews Neuroscience, 11(2), 127–138.