Macht in Kostuum
Voor iedereen die nog in politieke sprookjes gelooft
Beste denkende mens (of iemand die dat risico wil nemen),
Politieke bewegingen doen alsof ze de wereld willen redden. In werkelijkheid willen ze vooral zichzelf redden. De ideologieën van vandaag zijn de religies van gisteren: grootse verhalen die bedoeld zijn om jou rustig achter het hek te houden terwijl de herders elkaar afranselen voor de macht.
In mijn nieuwste essay fileer ik de ideologische kostuumpartij die wij politiek noemen.
Links, rechts, progressief, conservatief — iedereen gaat door de vleesmolen.
Ben je fan van een bepaald kamp?
Dan wordt dit pijnlijk.
Ben je fan van waarheid?
Dan wordt dit genieten.
Schuif aan. Het vuur staat al aan.
Peter Koopman
II. De Ideologische Fictie
Macht in Kostuum
Waarom ideologie altijd eindigt als religie, maar zonder de eerlijkheid van een God
Dit essay toont waarom ideologie geen bevrijding is van religie, maar haar seculiere opvolger — even dogmatisch, even agressief, en nog moeilijker te bekritiseren omdat ze zich verschuilt achter wetenschap, vooruitgang of rechtvaardigheid.
Inleiding: De Mens als Politiek Gelovige
Wanneer een religie seculariseert, sterft ze niet. Ze verhuist. Ze trekt een nieuw kostuum aan. Dat kostuum heet ideologie. Communisme, nationalisme, neoliberalisme, woke-progressivisme, rechts-populisme – het is allemaal dezelfde biologisch-politieke soep met andere kruiden.
De mens denkt dat ideologie iets verstandigs is: een rationeel kader om de samenleving in te richten. Maar ideologie is niets meer dan de seculiere reïncarnatie van religie, met dezelfde psychologische valkuilen, dezelfde rituelen en dezelfde behoefte aan absolute zekerheid.
Een mens met een ideologie is niet vrijer dan een gelovige.
Hij heeft gewoon een andere catechismus.
Ideologie is religie zonder hemel.
De neuropsychologische basis
Ideologie is geen inzicht – het is groepsbinding. Ideologie wortelt in dezelfde evolutionaire kwetsbaarheden:
- het verlangen naar orde
- het verlangen naar identiteit
- het verlangen naar morele superioriteit
- het verlangen om deel te zijn van iets groters dan jezelf (want je “zelf” is evolutionair een tamelijk mislukt project)
Lisa Feldman Barrett laat zien dat de hersenen betekenis genereren door voorspelling, niet door waarneming. Ideologie voedt precies dat systeem: het biedt een “wereldmodel” dat energie bespaart. Het denken wordt plug-and-play.
Jonathan Haidt liet overtuigend zien: mensen kiezen geen overtuigingen omdat ze waar zijn, maar omdat ze sociaal bruikbaar zijn. Haidt noemt het morele intuïtie. Ik noem het mentale luiheid met morele vernis.
Links, rechts, libertair, progressief, conservatief — het maakt niet uit.
Het is allemaal tribale cosmetica op biologische driften.
Ideologie is geen filosofische conclusie; het is een stamvlag.
Utopie als camouflage
Macht wordt aantrekkelijker als je haar verpakt als moraal. De meest effectieve ideologie is degene die belooft dat de mens beter wordt – dat de mens kan worden verbeterd. Dat is een gevaarlijke fantasie, want de mens is biologisch ontworpen voor zelfbelang, tribaliteit en opportunisme. Een ideologie die de mens beschrijft zoals hij zou móeten zijn, creëert automatisch de behoefte aan onderdrukking om hem die richting in te dwingen.
Elke utopie eindigt als politiestaat.
Niet omdat het systeem faalt, maar omdat de mens faalt.
Ideologie verkoopt macht als moraal. Religie zegt:
“Dit is goed omdat God het zegt.”
Ideologie zegt:
“Dit is goed omdat de geschiedenis, de wetenschap of de onderdrukte massa het zegt.”
Ander sausje, zelfde vlees.
Marxisten, neoliberalen en nationalisten delen één truc:
ze presenteren hun machtshonger als noodzaak, rechtvaardigheid of wetenschap.
Niet omdat het klopt, maar omdat het werkt.
Ideologie wint nooit door nuance. De ideologische mens is verslaafd aan eenvoud.
Ze wint door drie simpele memes:
- wij
- zij
- schuld
Dawkins zou genieten: memes die zich razendsnel verspreiden zijn nooit subtiel.
De politieke markt van illusies
Modern leiderschap is geen visie, het is marketing. Ideologieën concurreren als merken:
- “vrijheid”
- “veiligheid”
- “gelijkheid”
- “soevereiniteit”
- “rechtvaardigheid”
Klinkt mooi. Maar het zijn lege containers. Net als religieuze dogma’s worden ze gevuld afhankelijk van welke groep net het hardst schreeuwt. Baudrillard zou zuchten: dit is geen politiek meer, dit is een simulacrum – een nabootsing die geen origine meer heeft.
Ideologie als narcose
Ideologie geeft de mens de illusie dat zijn morele keuzes geworteld zijn in principes, terwijl ze in feite voortkomen uit:
- sociale druk
- identiteit
- hormonale responsen
- angst voor chaos
Het is zelfbedrog dat zo goed werkt dat mensen bereid zijn ervoor te sterven.
Wat een ideologie echt wil: totale mensverbouwing. Religies willen je ziel.
Ideologieën willen je hele identiteit.
Nietzsche waarschuwde al: zodra een idee pretendeert de mens te verbeteren, eindigt de mens als bouwmateriaal. Ideologie is de arrogantie om te denken dat je het menselijk dier kunt herprogrammeren via wetten, slogans en heropvoeding.
Een mens die niet perfect is voor het systeem, wordt perfect gemaakt — of verwijderd.
Ideologie is gevaarlijker dan religie
Religies kunnen nog zeggen: “God wil het zo.”
Ideologieën zeggen: “De geschiedenis wil het zo.”
En de geschiedenis heeft nog nooit een protest ingediend.
Daarom noemt Popper totalitarisme “de paradox van de onfeilbaarheid”: wie denkt gelijk te hebben, denkt recht te hebben op alles.
Afsluiting
Ideologie is geen richtingwijzer.
Het is een blinddoek.
Het laat de mens geloven dat hij rationeel is terwijl hij gewoon gehoorzaamt aan een nieuw catechismus. De grootste gevaren van de moderne wereld komen niet van religie — maar van ideologieën die doen alsof ze geen religie zijn.
Wanneer een religie seculariseert, sterft ze niet. Ze verhuist. Ze trekt een nieuw kostuum aan. Dat kostuum heet ideologie. Communisme, nationalisme, neoliberalisme, woke-progressivisme, rechts-populisme – het is allemaal dezelfde biologisch-politieke soep met andere kruiden.
Ideologie is religie zonder hemel, maar met dezelfde hel.
Literatuurlijst: Ideologische Fictie
(met korte commentaren, zoals gewenst)
Arendt, H. (1951). The Origins of Totalitarianism. Harcourt.
Klassiek. Laat zien hoe ideologie het individu vernietigt.
Haidt, J. (2012). The Righteous Mind. Pantheon.
Waarom moraal nooit rationeel is — ideaal voor ideologie-analyse.
Dawkins, R. (1976). The Selfish Gene. Oxford.
Voor meme-dynamieken die ideologieën aandrijven.
Dennett, D. (2006). Breaking the Spell. Viking.
Toepassing van religieanalyse op seculiere systemen is logisch.
Baudrillard, J. (1994). Simulacra and Simulation.
Ideologie als theater zonder werkelijkheid.
