Waarom de mens liever belooft dan vervult
De belofte is mooier dan de waarheid
Beste lezer,
We denken dat we streven naar geluk, maar in werkelijkheid zijn we slechts verslaafd aan verwachting. Het brein wil geen waarheid, het wil spanning. En dus rennen we als goed gedresseerde ratten achter lampjes aan die nooit echt branden.
In “De verwachting als verslaving” ontleed ik dat mechanisme: waarom we ons laten verleiden door beloften, politici, reclame en romantiek — allemaal varianten van hetzelfde biologische bedrog. Dopamine is de drug, hoop de dealer.
Een essay over het verschil tussen verlangen en vervulling, over waarom lingerie spannender is dan naakt, en waarom we liever dromen dan weten.
Lees het gerust.
Maar wees gewaarschuwd: wie eenmaal doorziet hoe verwachting werkt, zal de wereld om zich heen een stuk minder geloofwaardig vinden.
Met vriendelijke groet,
Peter Koopman
De biologie van verwachting
Waarom lingerie sterker prikkelt dan naakt
De mens is een verwachtingsdier. Een organisme dat niet reageert op wat is, maar op wat zou kunnen zijn. Zijn gedrag, emotie en motivatie worden niet gedreven door realiteit, maar door voorspelling. Het brein is geen spiegel van de wereld, maar een gokmachine die probeert te raden wat er straks gebeurt. Die gok bepaalt wat we voelen, doen en leren.
Dit mechanisme ligt diep verankerd in de biologie. Karl Friston beschreef het als het free energy principle: elk organisme probeert het verschil tussen verwachting en werkelijkheid – de prediction error – zo klein mogelijk te houden. In feite wil het brein geen verrassing, maar zekerheid. Toch is precies die spanning tussen voorspelling en uitkomst wat we ervaren als opwinding, nieuwsgierigheid of verlangen. Zonder verwachting is er geen prikkel. Zonder onzekerheid, geen aandacht.
Het dopaminesysteem speelt hierin de hoofdrol. Dopamine is vaak verkeerd begrepen als het ‘gelukshormoon’, maar in werkelijkheid is het het anticipatiehormoon. Het piekt niet bij vervulling, maar bij de voorspelling van een beloning. De rat die weet dat er na een druk op de knop eten komt, vertoont een hogere dopaminestoot bij het lampje dat het signaal aankondigt dan bij het eten zelf. De mens werkt precies zo: we reageren sterker op de aankondiging van plezier dan op het plezier zelf.
Daarmee is lingerie evolutionair gezien een geniaal ontwerp. Het suggereert, maar onthult niet. Het belooft, maar levert niet. Het houdt het brein in een toestand van spanning, van onvoltooidheid. De verwachting blijft actief, de dopaminestroom blijft gaande. Naaktheid daarentegen sluit het proces af: de prikkel is voltooid, de voorspelling is ingelost, en het systeem zakt in. Dopamine daalt, aandacht verdwijnt. Het mysterie is opgelost – en dus dood.
Hetzelfde principe verklaart waarom mensen zich laten misleiden door beloftes, slogans en romantische idealen. De verwachting wekt meer neurochemische activiteit op dan de realisatie. Het vooruitzicht van succes voelt beter dan succes zelf. We kopen geen waarheid, maar hoop. Niet de realiteit beloont ons, maar de mogelijkheid ervan. We willen verlangen, niet bevrediging.
Neurobiologisch gezien is dat logisch. In de oertijd overleefde niet degene die voldaan ging liggen, maar degene die steeds opnieuw op jacht ging. Het dopaminesysteem beloont dus niet verzadiging, maar het zoeken. Anticipatie is adaptief. Het houdt het organisme in beweging, alert, nieuwsgierig. Evolutionair is tevredenheid een handicap. De moderne mens leeft echter in overvloed, maar met een brein dat nog steeds jaagt. Vandaar de permanente rusteloosheid: altijd op zoek naar het volgende doel, het volgende signaal, het volgende lampje dat een beloning aankondigt.
We zijn dus biologisch ingesteld om te reageren op de belofte van iets, niet op de realisatie ervan. De menselijke motivatie is een perpetuum mobile van verwachting – een systeem dat zichzelf voedt met onvoltooidheid. Lingerie, reclame, religie, politiek: allemaal varianten van hetzelfde mechanisme. Ze houden het organisme in spanning, niet omdat ze waarheid bevatten, maar omdat ze de mogelijkheid van waarheid laten bestaan.
Literatuurlijst
· Karl Friston – The Free Energy Principle (2010)
· Kent C. Berridge & Terry E. Robinson – The Incentive Sensitization Theory of Addiction (1998)
· Robert M. Sapolsky – Behave (2017)
· Jacques Lacan – Le Séminaire, Livre XI: Les quatre concepts fondamentaux de la psychanalyse (1973)
· Friedrich Nietzsche – Menschliches, Allzumenschliches (1878)
· Roland Barthes – Fragments d’un discours amoureux (1977)
· Michel Foucault – Surveiller et punir (1975)
· Byung-Chul Han – Müdigkeitsgesellschaft (2010)
