De Onmacht van de Burger in een Representatieve Schijndemocratie
Beste identiteit,
U hoeft niet meer te twijfelen wie u bent. Dat is al voor u bepaald.
Niet door introspectie, ervaring of burgerschapsvorming — maar door een algoritme, een campagneteam, en een beleidsadviseur met een dashboard.
In aflevering 13 van de serie “De Onmacht van de Burger in een Representatieve Schijndemocratie” neem ik u mee in de politieke transformatie van het individu tot nichepubliek:
Politiek als identiteitsfabriek
– Of: hoe u van burger tot doelgroep werd gereduceerd in vier eenvoudige segmentatiestappen.
Wat u kunt verwachten (en anders wéten wij het wel via uw cookies):
· Doelgroepenmarketing als bestuursstijl: U bent geen volwaardige burger meer, u bent “vrouw, 50+, met zorgbehoefte en groene sympathieën”. Gefeliciteerd — u wordt deze week nog benaderd met een maatwerkboodschap vol empathie en subsidie.
· Big Data = Big Influence: Uw stemgedrag wordt niet beïnvloed door overtuiging, maar door gepersonaliseerde pushmeldingen en subtiele neuromarketing. Democratie is tenslotte geen ideeënbattle, maar een click-through-rate.
· Identiteit boven inhoud: Wat u vindt, is minder belangrijk dan wie u bent. En vooral: tot welke tribe u behoort. Want debat is passé — sentiment is sneller.
· Iedereen wil erkenning, niemand wil compromissen: Waarom samenwerken als je ook kunt eisen, claimen en slachtofferschap inzetten als onderhandelingspositie?
Waarom u dit moet lezen (ja, u — u past perfect in ons profiel):
Omdat democratie ooit bedoeld was als arena van gedeelde waarden, en niet als marktplaats voor psychografisch getagde microbelangen.
Omdat ‘vertegenwoordiging’ tegenwoordig betekent dat u wordt aangesproken met uw voornaam in een advertentie.
En omdat de enige overkoepelende identiteit die nog lijkt te bestaan die van ‘doelgroep’ is — en zelfs díe is gesegmenteerd op postcode en koopkracht.
Voor wie dit stuk bedoeld is:
Voor mensen die liever als burger dan als datapunt worden aangesproken Voor wie nog weet wat ‘algemeen belang’ betekent zonder dat het een KPI is (Key Performance Indicator) Voor wie moe wordt van de slogans “we zien je” en “we horen je” — vooral als ze van een partij komen die alleen data ziet en gedragscurves hoort
PS:
U wordt in deze mail niet aangesproken als vrouw, 35-45, stadbewoner, met milde angst voor klimaatverandering — maar als kritisch denkend mens. Onhandig, ik weet het. Maar soms moet je het systeem even tarten.
PPS:
Als u dit niet leest, weten ze via uw profiel waarschijnlijk toch al waarom.
Met segmenterende groet,
Peter Koopman
Afdeling Publieksonthulling en Campagnestrategie
(Uw voorkeuren zijn bij ons veilig — zolang u stemt zoals wij voorspellen.)
Politiek als identiteitsfabriek: van burgers naar doelgroepen
De hedendaagse politiek is steeds minder een arena van collectieve belangen en gedeelde waarden, en steeds meer een fabriek waar identiteiten worden gemodelleerd, gepolariseerd en gecommercialiseerd. Burgers worden niet langer benaderd als volwaardige deelnemers aan het politieke proces, maar als segmenten met specifieke demografische, culturele en psychologische kenmerken: doelgroepen om te bespelen, te profileren en – in het beste geval – te mobiliseren. Dit proces van ‘politieke identiteitsproductie’ heeft verstrekkende gevolgen voor de democratische gezondheid, de sociale cohesie en de inhoudelijkheid van het politieke debat.
Van universeel burgerschap naar gefragmenteerde doelgroepen
Het klassieke democratische idee van het burgerrecht als universeel – gelijk voor iedereen, met gelijke plichten en rechten – maakt plaats voor een gepersonaliseerde politiek. Kiezers worden gesegmenteerd in groepen als ‘jongeren’, ‘migranten’, ‘vrouwen’, ‘klimaatactivisten’ of ‘traditionele gezinnen’, en benaderd met op maat gesneden boodschappen. Het doel is niet meer om een algemeen belang te definiëren, maar om de voorkeuren van elk segment zo effectief mogelijk te ‘scoren’.
Deze fragmentatie versterkt de maatschappelijke versplintering. Politiek wordt een wervelwind van specifieke eisen en belangen die zelden resulteren in een overkoepelende visie. Het ‘wij-gevoel’ maakt plaats voor ‘zij en wij’, met als gevolg dat het politieke landschap een mozaïek wordt van concurrerende identiteiten, ieder vechtend om erkenning en macht.
Identiteit als instrument voor politieke mobilisatie
Politieke partijen en bewegingen zetten identiteitslabels in om groepen te binden en loyaliteit te creëren. Het is een uiterst effectieve strategie: mensen voelen zich gezien, gehoord en vertegenwoordigd in hun eigen ‘tribe’. Maar het is ook een tweesnijdend zwaard. Door de nadruk op identiteit ontstaat een politiek die vooral draait om symboliek, erkenning en representatie, en minder om materiële belangen of rationele argumenten.
Deze ‘identiteitspolitiek’ maakt het politiek debat gevoeliger voor polarisatie. Discussies over immigratie, gender, klimaat of cultuur worden vaak emotioneel geladen en onherroepelijk verbonden met de persoonlijke levenssfeer van mensen. Het argumenteren over feiten en beleidsmaatregelen raakt ondergeschikt aan de strijd om respect en erkenning.
Commerciële afstemming en data-gedreven profilering
De technologische revolutie heeft dit fenomeen verder versterkt. Via big data en algoritmes worden burgers nauwkeurig geprofileerd, waardoor partijen hun boodschappen hypergepersonaliseerd kunnen afstemmen. Facebook, Google en andere platforms bieden politici een oneindige schat aan informatie over gedrag, voorkeuren en gevoeligheden van hun ‘doelgroepen’.
Dit leidt tot een politieke praktijk waarin het niet langer gaat om de beste ideeën, maar om de beste targeting. De stem wordt geen uiting van een collectieve wil, maar van een gepersonaliseerde beïnvloeding. In plaats van open debat ontstaat een verzuild systeem van gescheiden informatie-ecosystemen die de fragmentatie en het ‘wij-tegen-zij’-denken versterken.
Gevolgen voor sociale cohesie en democratie
De fragmentatie van de burgerij in gescheiden doelgroepen heeft grote risico’s. Het belemmert het zoeken naar gemeenschappelijke grond en vergroot wantrouwen tussen groepen. Democratie, die gebaat is bij een gedeelde publieke sfeer en het vermogen om conflicten te managen, wordt zo uitgehold.
Bovendien bevordert het een politiek waarin elke groep de publieke middelen, het beleid en de symbolische ruimte ‘claimt’. Dit leidt tot een ‘politiek van verdeling’ zonder effectieve mechanismen voor integratie of compromis. Het publieke debat versmalt tot een strijd om erkenning, die steeds meer afstand neemt van rationele argumenten en bestuurlijke haalbaarheid.
Kritische reflectie en mogelijke wegen uit de impasse
Hoewel identiteitsbewustzijn en erkenning van verschil legitiem en noodzakelijk zijn, is het gevaar van politieke identiteitsfabriek dat het universele wordt gefragmenteerd tot louter partikulier belang. De uitdaging is een democratie te herstellen waarin diversiteit geen oorzaak is van verdeeldheid, maar van verrijking.
Mogelijke remediërende stappen zijn:
· Deliberatieve fora waar burgers buiten hun identiteitspolitieke bubbel kunnen reflecteren en luisteren.
· Onderwijs en media die kritische mediawijsheid en empathie bevorderen.
· Politieke leiderschap dat zoekt naar verbindende narratieven zonder te vervallen in goedkope populistische identiteitspolitiek.
Slotgedachte:
In plaats van burgerlijke identiteit als een politieke bron van kracht en verbinding te zien, is ze vaak verworden tot een strategie van fragmentatie, segmentatie en polarisatie. De uitdaging is het vormen van een democratische cultuur waarin verschillen erkend worden zonder de samenleving op te splitsen in talloze strijdende enclaves. Een democratie die niet langer handelt als een markt van doelgroepen, maar als een gemeenschap van burgers.
Literatuur en bronnen
· Chantal Mouffe – On the Political (2005)
· Yascha Mounk – The People vs. Democracy (2018)
· Francis Fukuyama – Identity (2018)
· Amy Chua – Political Tribes (2018)
· Mark Lilla – The Once and Future Liberal (2017)
