Nieuw! (En je zult het niet geloven…)
Beste Vernieuwer,
We weten het: je hebt de nieuwste telefoon, de nieuwste AI-app, en zelfs de nieuwste rage op TikTok al achter de rug. Maar – wees eerlijk – voel je je daardoor voldaan? Of alleen maar nóg meer onrustig, alsof er iets mist?
Goed nieuws: er is iets nieuws om te lezen. En het gaat precies over dat ongemakkelijke gevoel dat je steeds weer naar het volgende nieuwe ding laat grijpen.
In Drang naar Nieuw – Een Filosofisch-Psychologisch Essay nemen we je mee van Epicurus’ zen-achtige waarschuwingen tot Nietzsche’s ontnuchterende kijk op liefde als een vorm van bezit, via femicide-statistieken die je laten slikken, tot Becker’s existentiële angst voor de dood. Klinkt zwaar? Is het ook. Maar mét een knipoog.
Lees het en ontdek waarom je brein een hamster in een dopamine-rad is – en waarom Epicurus gelijk had dat je daar misschien eens uit zou moeten stappen.
Want zeg nou zelf: je hebt vandaag toch nog niks écht nieuws gedaan
Met nieuwsgierige groet,
Peter Koopman
Drang naar Nieuw
Een Filosofische – Psychologisch Essay
Het Verslavende Gif van het Nieuwe
Over de menselijke honger naar anders
De mens is een raar dier. Terwijl de meeste organismen hechten aan voorspelbaarheid – een kat wordt boos als je de bank verplaatst – lijken wij juist te jeuken bij te veel herhaling. Wij hebben een ingebakken drang naar nieuw. Niet per se naarbeter, maar gewoon naar anders. Dat lijkt een detail, maar het is een motor die zowel vooruitgang als rampspoed aandrijft. Het is, zoals Nietzsche zou zeggen, de Umwertung aller Werte – de voortdurende herwaardering van waarden – en daarmee de basis van cultuur.
Deze drang is een dubbelsnijdend zwaard: het draagt niet alleen bij aan vooruitgang, innovatie en ontwikkeling, maar ook aan destructie, verspilling en chaos. Het is de motor van cultuur, maar ook van haar valkuilen.
Neurowetenschappelijk weten we dat ons SEEKING-systeem (Panksepp) continu geprikkeld wil worden. Dopamine beloont niet zozeer het krijgen van een beloning, maar het najagen ervan. Dat verklaart waarom mensen niet ophouden met zoeken, scrollen, kopen, daten of experimenteren – de prikkelhonger is een doel op zich geworden.
Het Dopaminecircuit: Nieuwigheid als overlevingsmechanisme
Evolutionair is deze drang volkomen logisch. Jaak Panksepp beschreef in zijn werk Affective Neuroscience het SEEKING-systeem: een oeroud neurochemisch netwerk dat ons motiveert om de wereld te verkennen. Daniel Z. Lieberman en Michael Long vatten het nog bondiger samen in The Molecule of More: “Dopamine doesn’t care about having, it only cares about getting.”
Dat verklaart waarom “nieuw” zo verslavend is: het brein beloont ons niet voor bezit, maar voor verlangen. Zodra iets bekend is, valt de beloning stil. De nieuwe auto is na drie weken gewoon een auto. De nieuwe geliefde na een jaar gewoon je partner. Ons brein is niet geprogrammeerd voor tevredenheid, maar voor honger.
Cultuur als Permanente Vernieuwingsmachine
Onze honger naar anders is niet alleen een individueel verschijnsel, maar de brandstof van cultuur. Elke generatie wil zich afzetten tegen de vorige, niet ombeterte zijn, maar omanderste zijn. Dat levert cycli op van vernieuwing en verzet: van barok naar classicisme, van punk naar synthpop, van kerk naar mindfulness.
Joseph Schumpeter noemde dit creative destruction: elke innovatie vernietigt wat eraan voorafging. Marshall McLuhan ging nog een stap verder en stelde dat elk nieuw medium niet alleen nieuwe inhoud brengt, maar de hele manier waarop we de werkelijkheid waarnemen verandert (the medium is the message).
Epicurus: Rust als Antidotum
Epicurus waarschuwde ruim 2300 jaar geleden al voor het najagen van lege verlangens. Hij maakte onderscheid tussen natuurlijke en noodzakelijke verlangens (eten, beschutting, vriendschap) en lege verlangens (macht, status, oneindige luxe). Zijn advies was radicaal eenvoudig:
“Wie niet tevreden is met weinig, zal ook niet tevreden zijn met veel.”
In de context van onze moderne ‘nieuwverslaving’ is dat een bijna profetische uitspraak. Wij blijven nieuwe prikkels najagen, van de nieuwste smartphone tot de meest niche TikTok-trend, en raken juist daardoor verder verwijderd van ataraxia – innerlijke rust. Epicurus zou ons aanraden te stoppen met het najagen van eindeloze verandering en te kiezen voor begrenzing.
De Donkere Kant: De Tiran van het Nieuwe
Maar elk mes snijdt aan twee kanten. Dezelfde drang die innovatie aandrijft, jaagt ons ook richting overconsumptie, ecologische uitputting en politieke instabiliteit. René Girard beschreef hoe nieuwe verlangens leiden tot rivaliteit en zelfs geweld: we willen wat de ander wil, niet omdat het beter is, maar omdat het nieuw is.
De moderne economie leeft van deze prikkelverslaving. Nicholas Carr laat in The Shallows zien hoe onze hersenen worden herbedraad door constante nieuwigheid – notificaties, feeds, breaking news – waardoor ons vermogen tot diepe concentratie afneemt. Byung-Chul Han spreekt zelfs van een “vermoeidheidssamenleving”, waarin we onszelf uitputten in de jacht op nieuwe prikkels.
Kortom: nieuwigheid is geen onschuldig speeltje, maar een tiran die ons in een permanente staat van jagen en vergelijken houdt.
Nietzsche: Liefde, Bezit en De Donkere Kant van Verlangen
Nietzsche zag liefde niet als een verheven altruïstisch gevoel, maar als een wil tot bezit. Liefde is volgens hem een machtsaanspraak, een verlangen om de ander te bezitten en te vormen naar het eigen ideaal. Dit sluit naadloos aan bij de gedachte dat verlangen naar ‘nieuw’ vaak een vorm van macht en controle is – een poging om de wereld naar onze hand te zetten.
Deze wil tot bezit is niet zonder consequenties. Ze vormt een voedingsbodem voor jaloezie, obsessie en – in het uiterste geval – destructie. Hier ligt een schokkend raakvlak met een hedendaags fenomeen dat vaak verzwegen of eufemistisch wordt benoemd: femicide.
Femicide: De Fatale Prijs van Bezit
Recente cijfers maken de urgentie pijnlijk zichtbaar. In 2023 werden wereldwijd naar schatting 85.000 vrouwen en meisjes opzettelijk gedood. Zo’n 60% (≈ 51.100) daarvan door een (ex-) partner of familielid – gemiddeld één elke 10 minuten. Ook in Nederland is het fenomeen onmiskenbaar: in 2024 waren er 24 femicides, en gemiddeld wordt een vrouw elke acht dagen vermoord door een partner of ex-partner. Dit is geen incident maar een patroon dat de schaduwzijde van bezit, jaloezie en controle blootlegt.
De verklaring voor dit fenomeen wordt vaak cultureel gezocht – patriarchale patronen, machtsongelijkheid, falende bescherming van vrouwen. Maar evolutionair-psychologen als Daly & Wilson hebben overtuigend aangetoond dat er ook een biologische component meespeelt: dodelijke jaloezie kan worden gezien als een – zij het gruwelijke – strategie om verlies van reproductieve toegang te voorkomen. Het is de duistere achterkant van dezelfde energie die ons naar ‘nieuw’ drijft: de angst om het bestaande te verliezen.
Voetnoot: Culturele verklaringen benadrukken sociale structuren, genderrollen en machtsverhoudingen; biologische verklaringen kijken naar evolutionaire fitness en genetische belangen. Het debat tussen deze twee perspectieven is nog steeds fel – maar waarschijnlijk ligt de waarheid, zoals zo vaak, in de combinatie.
Nieuw ≠ Beter
Dit is de grote misvatting van de moderne tijd: dat nieuw gelijkstaat aan vooruitgang. De iPhone 16 is niet per se revolutionairder dan de iPhone 15 – hij geeft ons alleen het kortstondige gevoel dat we “bij” zijn. We kopen geen betekenis, maar een dopaminekick. Zoals Kierkegaard al waarschuwde in Either/Or: het esthetische leven (gericht op plezier en afwisseling) kan ons gevangen houden in een eindeloze zoektocht naar sensatie, zonder dat we ooit tot echte vervulling komen.
Becker: Angst en Symbolische Onsterfelijkheid
Ernest Becker (The Denial of Death) voegde hier een existentiële dimensie aan toe. Volgens Becker is veel van ons gedrag – inclusief de honger naar het nieuwe – een poging om onze sterfelijkheid te bezweren. We willen sporen nalaten, deel uitmaken van iets dat groter is dan onszelf, en zo de dood symbolisch overwinnen. Nieuwe ervaringen, nieuwe prestaties, nieuwe innovaties – het zijn allemaal manieren om de illusie van controle over onze eindigheid te behouden.
Maar hier wringt het: dezelfde mechanismen die ons laten innoveren, laten ons ook overproduceren, uitputten, vernietigen. Cultuur is een copingmechanisme, maar ook een katalysator van collectieve chaos.
De Moderne Context: Scrollen naar de Afgrond
Onze tijd maakt de nieuwigheidsdrang hyperzichtbaar. Sociale media, AI, fast fashion, streamingdiensten – alles is ontworpen om de SEEKING-loop te maximaliseren. De hedonic treadmill draait sneller dan ooit. We raken gedesensitiseerd en moeten steeds grotere prikkels zoeken om hetzelfde effect te bereiken. Het is alsof we dopaminejunkies zijn geworden, verslaafd aan het najagen van prikkels die ons uiteindelijk leeg achterlaten.
De paradox is dat technologische innovatie, die ons zogenaamd vrijheid brengt, ons juist afhankelijker maakt. Meer keuzes creëren keuzestress. Meer verbondenheid leidt tot meer vervreemding. Meer informatie maakt ons niet per se wijzer, maar vaak angstiger.
Epicurus als Stem van Redelijkheid
Juist daarom is Epicurus’ boodschap actueler dan ooit. Zijn pleidooi voor eenvoud en matiging biedt een tegenwicht. Hij herinnert ons eraan dat het mogelijk is om tevreden te zijn zonder de jacht op steeds nieuwe prikkels. Ataraxia is niet passief – het is een actief cultiveren van rust.
Een Cynische, Maar Hoopvolle Conclusie
De drang naar anders is dus geen vloek, maar ook geen zegen. Hij is ons evolutionaire kompas – zonder hem zaten we nog steeds vuur te stelen bij de buren. De uitdaging van nu is om dat kompas bewust te gebruiken: nieuw dat verrijkt, niet dat vernietigt. Innovatie die betekenis geeft, niet alleen een volgende kick.
Misschien is de grootste daad van rebellie tegenwoordig niet het najagen van het nieuwste, maar het bewust verdragen van het oude – zolang het werkt. En als we toch iets nieuws maken, laten we het dan iets laten zijn dat meer is dan een nieuwe kleur op hetzelfde plastic omhulsel.
Slot: Het Nieuwe en de Prijs van Vooruitgang
De menselijke drang naar nieuw is geen afwijking maar een kenmerk van ons soort. Het heeft ons de maan op gestuurd en het internet gegeven – maar ook massaproductie, verslaving en structureel geweld. De vraag is niet of we deze drang kunnen uitbannen (dat kunnen we niet), maar hoe we haar kunnen sturen.
Misschien moeten we Epicurus een kans geven. Niet door de jacht te staken, maar door te kiezen wat de jacht waard is. Zoals Nietzsche al aangaf, moeten we onze waarden scheppen – maar misschien met iets meer wijsheid, zodat onze wil tot macht niet eindigt in onze eigen ondergang.
Literatuurlijst (compact)
- Epicurus – Brief over het Geluk (Ataraxia, verlangensleer)
- Friedrich Nietzsche – Jenseits von Gut und Böse (liefde en bezit)
- Ernest Becker – The Denial of Death (existentiële angst)
- Jaak Panksepp – Affective Neuroscience (SEEKING-systeem)
- Richard M. Ryan & Edward Deci – Self-Determination Theory (intrinsieke motivatie)
- Martin Daly & Margo Wilson – Homicide (evolutionaire analyse van partnerdoding)
- UN Women (2023-2024) – Global Femicide Reports
- NL Times (2024-2025) – Femicide-data Nederland
· Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (2003). Parsing reward. Trends in Neurosciences, 26(9), 507-513.
· Carr, N. (2010). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. W. W. Norton & Company.
· Girard, R. (1972). La Violence et le Sacré. Grasset.
· Han, B.-C. (2015). Müdigkeitsgesellschaft (The Burnout Society). Matthes & Seitz.
· Lieberman, D. Z., & Long, M. (2018). The Molecule of More. BenBella Books.
· McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. McGraw-Hill.
· Nietzsche, F. (1882). Die fröhliche Wissenschaft.
· Panksepp, J. (1998). Affective Neuroscience. Oxford University Press.
· Schumpeter, J. (1942). Capitalism, Socialism and Democracy. Harper & Brothers.
