Voor wie durft te lezen zonder helm
Beste klimmer de jaren,
Er zijn stukken die je leest voor je plezier.
En er zijn stukken die je liever níét leest — omdat ze pijn doen aan je comfortabele wereldbeeld.
Dit is zo’n stuk.
Een verhaal over een eiland, een boom, en een stel klimmers. Over hoe een vaardigheid veranderde in een cursus. Hoe mensen die nooit geklommen hebben, elkaar vertellen hoe het voelt om bovenin te staan. En hoe we met z’n allen zijn gaan geloven dat denken over iets hetzelfde is als iets doen.
Een essay voor iedereen die ooit met frisse tegenzin een ‘strategiesessie’ heeft doorstaan. Voor wie zich afvraagt waarom de ‘experts’ nooit eelt op hun handen hebben. En voor de paar mensen die stiekem weten:
de vrucht hangt nog steeds in de boom — maar niemand klimt.
Lees dit essay niet als je op zoek bent naar feelgood of bevestiging.
Lees het wel als je ergens diep van binnen vermoedt dat er iets grondig mis is met het systeem… en dat jij niet gek bent.
Met klamme handen en een scheef grijnsje,
Peter Koopman
Boomklimmer zonder licentie
De Boom, de Klimmer en het Systeem
Of hoe het systeem alles wat leeft verandert in procedure, en de klimmer reduceert tot cursusmateriaal
Bekentenis van een spelbreker
Het is mij bewust dat mijn hersenspinsels zelden met enthousiasme worden begroet. En dat is begrijpelijk. Ik ben geen gangmaker. Geen sfeerverhoger. Eerder het soort mens dat op een feestje op fluistertoon vertelt dat de DJ doof is, de wijn zuur, en het huwelijk van de gastheer op springen staat. Mijn observaties zijn eerder ontluisterend dan enthousiasmerend. Ze halen de doek van de goocheltruc. Ze doen de magie verdampen. En wat overblijft is zelden mooi. Het is kaal, ruw en vooral… echt.
Maar goed, iemand moet het zeggen.
1. Het eiland, de vrucht en de klim
Er was eens een bewoond eiland waar de mensen leefden van de vruchten in de bomen. Het bemachtigen van die vruchten was geen sinecure. Slechts enkelen konden klimmen — het vergde behendigheid, kracht en lef. Deze individuen werden al snel ‘klimmers’ genoemd. Niet door zichzelf, maar door de anderen. Dat is wat mensen doen: categoriseren, benoemen, structureren. Dan lijkt de wereld hanteerbaarder. Minder angstaanjagend.
Maar klimmen bleek meer dan voedsel halen. Bovenin de boom was het uitzicht onovertroffen. De klimmers zagen het eiland, de getijden, de gevaren aan de horizon. Ze zagen meer. En wie meer ziet, heeft macht. Of op z’n minst: invloed.
Daar werd het systeem zenuwachtig van.
2. De geboorte van het curriculum: angst vermomd als vooruitgang
Uit angst dat er op een dag geen klimmers meer zouden zijn — een legitieme angst, want er donderde er af en toe eentje uit de boom — besloot men een structuur op te zetten. Een opleiding. Een methode. Een handleiding. De kunde van het klimmen moest veiliggesteld worden.
Wat begon als een vaardigheid, werd een leerplan. Wat begon als ervaring, werd theorie. Wat begon met vallen en opstaan, werd multiplechoice. En de eerste ironie was geboren:
Men wilde klimmers creëren zonder te klimmen.
3. De opkomst van de klimmer zonder eelt
Langzaam maar zeker ontstond een nieuwe klasse: de gekwalificeerde klimmer. Niet per se door ooit een tak vast te hebben gehouden, maar door succesvol af te studeren in boomkunde. Deze mensen leerden over klimmen, spraken over klimmen, gaven les over klimmen — maar klommen zelf niet. Ze noemden zich filosofen, docenten, experts, denkers. Ze bestudeerden oude klimmers. Plato, Nietzsche, Heidegger — dat soort boomgeiten. Hun klimverslagen werden tot canon verheven.
Je hoefde geen uitzicht meer te hebben, als je maar kon uitleggen hoe uitzicht eruit zou moeten zien.
Een nieuwe waarheid werd geboren:
authenticiteit is niet iets wat je doet, het is iets wat je onderbouwt.
4. Het systeem eet zijn eigen staart
En zo ontstaat een systeem dat zichzelf voedt met de schijn van kennis. De cursus boomklimmen krijgt een kwaliteitslabel. De accreditatiecommissie wordt zelf opgeleid in de cursus ‘Kwaliteitsborging’. Er komt een externe audit. Een digitaal portaal. Een jaarlijkse Klimaatboomdag.
En niemand klimt.
De vrucht hangt nog altijd in de boom. Maar men is verzadigd van de foto’s ervan in de PowerPoint.
De boom zelf is inmiddels heilig verklaard en mag alleen nog in 3D worden gereconstrueerd in een digitale omgeving, inclusief valpreventiecertificaat. De realiteit is te gevaarlijk geworden voor direct contact.
De boom als boom is vervangen door de boom als metafoor.
“Zodra men de kaart verwart met het landschap, is verdwalen gegarandeerd.”
— Alfred Korzybski (parafrase)
5. De klimmer als storende factor
En daar sta jij dan. Een echte klimmer. Geen praatjes, geen diploma, maar modder aan je schoenen en schaafwonden op je handen. Je roept wat je ziet van boven:
“Jongens, van die kant komt storm!”
Maar beneden kijkt men niet op. Ze zijn bezig met de zelfevaluatie van het protocol boomklimethiek.
Jouw ervaring telt niet. Je waarneming is niet gevalideerd. Je bent een risico. Een existentiële dreiging voor het systeem. Want als jij gelijk hebt, moeten zij hun script herschrijven. En dus ben je lastig. Vreemd. Cynisch. Negatief. Niet goed in de omgang.
6. Wat hier werkelijk mis is
Wat hier mis is, is de fundamentele vervreemding van de mens tot zijn eigen ervaring. We hebben een systeem gebouwd waarbij:
· Expertise is geconfisqueerd door imitatiegedrag.
· Waarheid wordt vervangen door consensus.
· Zicht (het uitzicht van de boomtop) ondergeschikt wordt aan inzicht (dat meningen verwart met kennis).
· De klimmers worden geëerd, maar niet gevolgd.
· De boodschap wordt genegeerd als die ongemakkelijk is.
· Vaardigheid verwart met theorie,
· Inzicht vervangt door certificering,
· Wijsheid onderwerpt aan reglement,
· Ervaren wantrouwt,
· En waarheid reduceert tot instemming binnen de juiste formats.
En misschien wel de ergste:
· De bomen zijn er nog, maar niemand klimt. Want waarom zou je? Je hebt toch een diploma.
De wereld wordt niet meer bezien. Ze wordt beheerd.
Slot: de vrucht is echt, maar je moet klimmen
Er hangen nog altijd vruchten. De boom staat er nog. Maar klimmen is moeilijk. Het doet pijn. Je valt. En boven zie je dingen die je liever niet ziet.
Daarom klimt men niet meer.
Men praat over klimmen.
Men leert over klimmen.
Men denkt dat men klimt.
Maar wie werkelijk klimt, wordt als bedreiging gezien.
En wie zegt wat hij boven ziet, wordt gecanceld wegens gebrek aan methodologische onderbouwing.
Epiloog: Voor wie nog durft te klimmen
Boeken voor echte klimmers, geen boomfetisjisten:
- Ivan Illich – Deschooling Society
- David Graeber – The Utopia of Rules
- Michel Foucault – Surveiller et punir
- Nassim Taleb – Skin in the Game
- Matthew Crawford – The World Beyond Your Head
- Friedrich Nietzsche – Ecce Homo (voor de lol én het gif)
