Schizofreen zijn we samen

Schizofreen zijn we samen

“Wie praat daar in mijn hoofd? 

Over liegen, denken en de waan van het zelf

Beste lezer,

Weet je wat het ergste is aan jezelf zijn? Je kunt er niet even tussenuit.

Er is altijd dat stemmetje. Dat kwebbelende zelf dat belooft dat het “morgen écht anders wordt”, dat “je sterk genoeg bent om het koekje te laten liggen”, of dat “je heus gelukkig bent, als je het maar vaak genoeg zegt”. Het is de innerlijke goeroe, de motivational speaker, de liegbeest-adviseur die nooit z’n bek houdt.

In mijn nieuwste essay “Schizofreen zijn we samen” onderzoek ik hoe hardnekkig, tragikomisch én evolutionair nuttig ons zelfbedrog is. Aan de hand van onder meer Trivers, Metzinger en de nodige cynische observaties ontrafelen we de illusie van het autonome zelf. Wat blijkt? Misschien zijn we allemaal schizofreen. Of erger: consistent.

Laat je innerlijke stem maar lekker meelezen. Of negeer ‘m. Al weet jij en ik allebei dat dat niet gaat lukken.

Met ironische groet,
Peter Koopman

P.S.: Deel het gerust met anderen. Want liegen tegen jezelf is één ding – samen leugens delen is pas echt menselijk.

22 jul. 2025

Tel.: 06 8135 8861

Ik ben een leugenaar – en ik praat tegen mezelf

De Kwebbel in mijn Hoofd

Ik ben een leugenaar. En ik ben niet de enige. Dagelijks lieg ik tegen mijzelf. Dat ik vandaag echt ga sporten. Dat ik vanaf nu geen suiker meer eet. Dat ik morgen beter mijn best zal doen. Ik beloof het mezelf plechtig – en vervolgens kijk ik toe hoe ik die belofte aan mijn laars lap.

De stem in mijn hoofd ratelt maar door, een soort interne talkshowhost zonder publiek. Soms wens ik dat hij even zijn kop hield. Maar laatst vroeg hij ineens iets opmerkelijks:
“Als ik degene ben die praat – en jij bent mij – tegen wie praat ik dan eigenlijk?”
Tja. Goeie vraag. Ben ik schizofreen?

Wat volgt is een zoektocht langs de grenzen van het zelf, het nut van zelfbedrog, de werking van onze innerlijke dialoog en de vraag of denken niet gewoon een andere vorm van conditionering is. Een reis door de kelders van ons bewustzijn, langs wetenschappelijke theorieën, evolutionaire streken en psychologische pleisters op het zielenleed. Dit essay is geen handleiding tot geluk. Het is een autopsie van je innerlijke stem.

1. Het Brein als Toneelstukje: Wie Praat Daar?

We beschouwen onszelf graag als één geheel. Een eenheid. Een autonoom individu. Maar wie goed luistert, merkt dat het brein niet één stem heeft, maar een heel panel. De ene helft zegt: “Ga sporten”. De ander zegt: “Maar het is koud”. Een derde suggereert dat er misschien nog chips in de kast liggen. Wie is dan “ik”?

Michael Gazzaniga, neurowetenschapper en pionier van split-brain onderzoek, ontdekte dat bij mensen met een doorgesneden corpus callosum de linker- en rechterhersenhelft onafhankelijk kunnen functioneren. Fascinerend genoeg blijkt dat de linkerhelft – de zogenaamde interpreter module – altijd probeert een coherent verhaal te maken van wat er gebeurt, zelfs als het nergens op slaat. Als de rechterhelft een actie uitvoert die de linkerhelft niet begrijpt, verzint deze doodleuk een reden. Het zelf is dus niet de regisseur, maar de woordvoerder.

Thomas Metzinger gaat nog verder in The Ego Tunnel: het zelf bestaat niet. Wat wij ervaren als ‘ik’ is een door het brein gegenereerd model dat zichzelf niet als model herkent. Het ego is een virtuele avatar, opgebouwd uit ervaringen, verwachtingen en het narratief dat het brein zichzelf vertelt. Met andere woorden: er is geen kapitein op het schip. Het schip vertelt zichzelf dat het vaart.

2. Zelfbedrog als Evolutionaire Strategie

Waarom liegen we zo makkelijk tegen onszelf? Omdat het werkt. Letterlijk. Robert Trivers, evolutionair bioloog, stelt in zijn boek The Folly of Fools dat zelfbedrog een adaptieve strategie is. Wie zijn eigen leugens gelooft, liegt overtuigender tegen anderen. Het vermindert stress, voorkomt het verraden van subtiele signalen en maakt sociale manipulatie efficiënter.

Zelfbedrog is dus geen psychische zwakte, maar een sociaal smeermiddel. Als jij gelooft dat jij een goed mens bent, ondanks je dubieuze daden, kun je anderen daar makkelijker van overtuigen. En hoe meer anderen jou vertrouwen, hoe meer overlevingskansen jij hebt. Moraliteit is een sociaal camouflagepatroon.

Dit verklaart waarom we zo hardnekkig vasthouden aan onze zelfbeelden, zelfs als de feiten ons tegenspreken. Jezelf zien als een toegewijde sporter, terwijl je al maanden niet hebt bewogen, is geen cognitieve fout. Het is reputatiemanagement. Intern begonnen, extern doorgezet.

3. Cognitieve Dissonantie: De Nare Waarheid Is Slecht Voor de Verkoop

Leon Festinger beschreef in de jaren ’50 het fenomeen van cognitieve dissonantie: wanneer ons gedrag en onze overtuigingen botsen, passen we liever onze overtuiging aan dan ons gedrag. Het is mentaal goedkoper om te denken dat die zak chips ‘wel meevalt’, dan daadwerkelijk op dieet te gaan.

In feite is dit het fundament van ons dagelijks zelfbedrog. Elke keer als je iets doet dat niet strookt met je ideale zelfbeeld, grijpt het brein in: “Ach, het is tenslotte weekend”, “Iedereen doet het wel eens”, “Het was een emotionele dag”. Dissonantie wordt gladgestreken, de mythe van het zelf in stand gehouden.

4. Denken als Conditionering: De Zelfspraak als Oefening

Wat veel mensen vergeten, is dat innerlijke dialoog niet vrijblijvend is. Wat je denkt, herhaal je. Wat je herhaalt, conditioneer je. Denken is oefenen. En oefenen is trainen.

De facial feedback hypothesis stelt dat lichaamshouding en gezichtsuitdrukking emoties kunnen beïnvloeden. Glimlach, en je wordt blijer. Maar dat geldt ook voor gedachten: herhaal vaak genoeg “ik ben gelukkig”, en je brein past zich aan.

Het James-Lange-effect, dat stelt dat emoties het gevolg zijn van lichamelijke reacties en niet andersom, sluit hier naadloos op aan. Gedrag stuurt emotie, en dus ook overtuiging. Innerlijke zelfspraak is een vorm van neuroplasticiteit in actie. Wat je zegt, word je. Wat je gelooft, ben je. Ook al is het een leugen.

5. De Zelfhulpindustrie: Legitiem Leren Lullen Tegen Jezelf

Het is dan ook niet vreemd dat de zelfhulpindustrie miljoenen verdient aan affirmaties, positieve zelfspraak en denk-patronen. Je moet je “mindset” veranderen. Jezelf “herprogrammeren”. Denken in overvloed. De wet van aantrekkingskracht. Manifestatie.

Veel daarvan is pseudowetenschappelijk gebabbel, maar het functioneert wel – zolang je het blijft herhalen. Het placebo-effect werkt namelijk niet alleen met pillen, maar ook met woorden. Wat telt is de verwachting. En wie zichzelf lang genoeg voorliegt, maakt de leugen waar.

De goeroes hebben dus deels gelijk: als je lang genoeg in de spiegel zegt dat je gelukkig bent, zie je vanzelf een idioot die glimlacht naar zijn eigen waanzin.

6. De Gevangenis van Coherentie: Waarom Wij Niet Kunnen Stoppen met Praten

Ons brein wil maar één ding: coherentie. Een verhaal dat klopt. Of het waar is, is minder belangrijk. We willen begrijpen, verklaren, verbinden. Daarom praten we tegen onszelf. We herkauwen gebeurtenissen, motiveren ons gedrag, stellen ons voor hoe we in de toekomst zullen zijn.

Maar die innerlijke stem is niet altijd vriendelijk. Hij is een rechter, een aanklager, een cynicus. Hij kent onze zwaktes, onze leugens, onze uitvluchten. En hij herinnert ons eraan. Ironisch genoeg is het deze kwebbel die ons mens maakt. Hij is geen symptoom van gekte. Hij ís bewustzijn.

Of zoals filosoof Julian Baggini het zegt: het zelf is geen ding, maar een bundel processen. En die processen zijn luidruchtig.

7. Slot: Misschien Ben Ik Gewoon Een Dialoog

Dus daar zit ik dan. In gesprek met mezelf. Tegen beter weten in. Leugens te herhalen die ik allang doorzie. Maar als ik stop met praten tegen mezelf, wie ben ik dan nog?

Misschien is die kwebbel niet de vijand. Misschien ben ik gewoon een dialoog. Een echo van alles wat ik ooit geloofde, en alles wat ik nu niet durf los te laten.

Misschien zijn we allemaal een beetje schizofreen. Of misschien is schizofrenie gewoon de eerlijke versie van wat de rest van ons doet, maar dan zonder schaamte.

Literatuurlijst

·       Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford University Press.

·       Gazzaniga, M. S. (2005). The Ethical Brain. Dana Press.

·       James, W. (1884). What is an emotion? Mind, 9(34), 188–205.

·       Laird, J. D. (1974). Self-attribution of emotion: The effects of expressive behavior on the quality of emotional experience. Journal of Personality and Social Psychology, 29(4), 475–486.

·       Metzinger, T. (2009). The Ego Tunnel: The Science of the Mind and the Myth of the Self. Basic Books.

·       Trivers, R. (2011). The Folly of Fools: The Logic of Deceit and Self-Deception in Human Life. Basic Books.

·       Barrett, L. F. (2017). How Emotions Are Made: The Secret Life of the Brain. Houghton Mifflin Harcourt.

·       Baggini, J. (2011). The Ego Trick: What Does It Mean to Be You? Granta Books.

Ook interessant voor jou!