Bent u klaar voor uw rol? De voorstelling begint…
Beste Toeschouwer,
U wordt vriendelijk verzocht plaats te nemen in de zaal. Het gordijn gaat elk moment open.
Op het programma: een vlijmscherpe voorstelling over het zelf — dat u dacht te zijn — en de acteur — die u werkelijk bent.
We openen met een meesterlijke rolvertolking van Mark Rutte als ‘de holle man met het perfecte script’, geregisseerd door Machiavelli en met decoradvies van Erving Goffman. Maar daar blijft het niet bij: ook u speelt een rol, of u wilt of niet. Het ego blijkt een interface, de persoonlijkheid een performatieve leugen, en authenticiteit? Dat is de nieuwste commerciële maskerade.
In een essay dat de lach, de rilling en de cognitieve klap combineert, neem ik u mee van Shakespeare tot simulacrum.
Uw enige taak?
Blijven zitten, blijven kijken, en vooral… niet denken dat u zichzelf nog bent.
Applaus verzekerd.
Uw souffleur-in-gedachte,
Peter Koopman
19 jun. 2025
Tel.: 06 8135 8861
The Play Must Go On
Over Ego-Tunnels, Angstverkopers en de Grote Machiavellistische Schijnvertoning
“All the world’s a stage, and all the men and women merely players.”
– William Shakespeare
“We are the animal that knows it will die.”
– Ernest Becker
“Fear makes us puppets in the hands of those who promise meaning.”
– Viktor Frankl (para)
INLEIDING
Het zou tragikomisch zijn als het niet zo gevaarlijk was: een gladde, immer glimlachende toneelspeler die nimmer een uniform droeg, maar nu de hoogste militaire zetel van het Westen bezet. Mark Rutte, de Machiavellistische charmeur, is het archetype van wat de Franse denker Jean Baudrillard een simulacrum zou noemen: een schijnwerkelijkheid die niet eens meer pretendeert op waarheid gebaseerd te zijn, maar zichzelf reproduceert in een virtuele spiegel van macht, manipulatie en publieke perceptie.
Is deze opkomst van de man-met-de-macchiato een uitzondering? Nee. Hij is het gevolg. Het gevolg van een evolutionair, psychologisch en cultureel proces waarin de mens een zelf (ego) creëerde als interface met de werkelijkheid, enkel om te overleven in een chaotisch toneelstuk waarin angst het script schrijft.
I. DE MENS ALS ACTEERVOERIG ORGANISME
We beginnen bij Thomas Metzinger’s The Ego Tunnel. Volgens Metzinger bestaat het “ik” niet – het is een neurologisch gegenereerde illusie, een interface. Zoals een desktop op een computer geen mapjes is, maar slechts representaties van diepere code, zo is het zelf een gebruiksvriendelijke illusie voor een complex, chaotisch systeem.
Het gevolg? De mens acteert constant. Niet omdat hij wil bedriegen, maar omdat hij genetisch geprogrammeerd is om zich aan te passen aan sociale contexten. Niet uit bewustzijn, maar uit noodzakelijke overlevingskunst. We zijn rollen zonder kern. Persona’s zonder ziel. Zoals Sartre al suggereerde: we zijn gedoemd tot betekenisgeving in een betekenisloos universum.
II. ANGST ALS SCRIPT: BECKER EN FRANKL
Ernest Becker, in The Denial of Death, stelt dat de mens niet leeft, maar zichzelf beschermt tegen de kennis dat hij sterfelijk is. Cultuur is een doodsontwijkingsstrategie. Heldendom is vervanging van biologische kwetsbaarheid met symbolische onsterfelijkheid.
Viktor Frankl, minder cynisch maar even scherp, zag de zoektocht naar betekenis als reddingsboei in een zee van existentiële leegte. Maar net als Becker erkent hij: zonder betekenis stort het systeem in. En dus zoeken we leiders, systemen en symboliek die ons geruststellen. Of beter gezegd: die ons verdoven.
En wie bieden die symboliek? Machiavellistische leiders. Ze verkopen niet veiligheid, maar het gevoel van veiligheid. Ze zijn geen verdedigers van waarheid, maar producenten van geruststellende illusies.
III. RUTTE ALS ROLFIGUUR
Enter Rutte. Een man zonder visie (naar eigen zeggen), maar met een ongeëvenaard talent voor rollen. Hij is:
- De joviale geschiedenisleraar in Binnenhof-toneelstukken,
- De liberaal als manager van moreel failliet kapitalisme,
- De vredestichter op NAVO-podia, terwijl hij wapens verkoopt met een glimlach.
En net als bij Hamlet: iedereen vermoedt dat er iets rotten is in de staat, maar het publiek blijft applaudisseren, zolang de acteurs overtuigend blijven spelen.
Is dit opzettelijk bedrog? Of slechts een gevolg van fylogenetische sedimenten – van een diersoort die overleeft via sociale acceptatie, waarbij waarheid ondergeschikt is aan cohesie?
IV. DE MACHT VAN SIMULATIE (BAUDRILLARD)
Baudrillard zou stellen: we leven niet meer in de werkelijkheid, maar in haar simulatie. NAVO-conferenties zijn geen machtscentra, maar performances. Rutte is geen leider, maar een avatar van een systeem dat angst recyclet in beleidsvorming. De schijn is de realiteit geworden.
En precies dát maakt het gevaarlijk. Want simulaties kennen geen rem. Er is geen toetssteen. Wie de rol speelt van sterke leider, wordt gepercipieerd als sterk – en wie bang is, laat zich sturen door beeld, niet door inhoud.
V. WAKE-UP CALL: DE ROL DOORPRIKKEN
De vraag is dus: hoe ontkom je aan het toneel? Becker zegt: door je sterfelijkheid onder ogen te zien. Frankl zegt: door je eigen betekenis te kiezen. Metzinger zegt: door te beseffen dat het zelf een illusie is. En Baudrillard zegt: door de simulatie te saboteren.
Dat betekent:
- Politieke leiders beoordelen op inhoud, niet op verpakking.
- Media lezen als toneelscripts, niet als informatie.
- Je eigen angsten erkennen en zien hoe ze je gedrag sturen.
En bovenal: ophouden met applaudisseren voor het spektakel dat ons collectief richting de afgrond leidt.
SLOT
De wereld is een speeltoneel, ja. Maar de vraag is: wie schrijft het script? En durf je het toneel te verlaten – al is het maar voor even – om het theater zelf te bevragen?
Want zolang we denken dat Rutte een leider is, is hij dat. Tot we ontwaken.
Curtain call.
Compacte Literatuurlijst met Korte Toelichting
1. Niccolò Machiavelli – Il Principe (1513)
Kernidee: Macht verkrijg en behoud je niet met moraal, maar met strategie en bedrog.
Relevant: Rutte als belichaming van de geslepen, façadegerichte leider die het morele kompas verruilt voor het electorale.
Citaat: “It is better to be feared than loved, if you cannot be both.”
2. Ernst Becker – The Denial of Death (1973)
Kernidee: De mens is een sterfelijk dier dat leeft in existentiële ontkenning. Cultuur, religie en macht zijn verdedigingsmechanismen tegen de angst voor de dood.
Relevant: NAVO-retoriek als existentiële doodsverdringing; leiderschap als heroïsche doodsontkenning.
Citaat: “Man is literally split in two: he has an awareness of his own splendid uniqueness… and yet he goes back to the earth a few feet in order blindly and dumbly to rot and disappear forever.”
3. Viktor Frankl – Man’s Search for Meaning (1946)
Kernidee: De mens kan ondanks lijden zin vinden, zelfs in een wereld vol dood en chaos.
Relevant: Contrast met machtspolitiek: waar Rutte angst verkoopt, pleit Frankl voor betekeniscreatie.
Citaat: “When we are no longer able to change a situation, we are challenged to change ourselves.”
4. Erving Goffman – The Presentation of Self in Everyday Life (1956)
Kernidee: Het sociale leven is een toneelspel. Mensen spelen rollen en managen indrukken.
Relevant: Rutte als meester in zelfpresentatie; NAVO als theatrale façade van collectieve stoerdoenerij.
Citaat: “Life itself is a dramatically enacted thing.”
5. Thomas Metzinger – The Ego Tunnel (2009)
Kernidee: Het ‘zelf’ is een illusie gecreëerd door het brein; bewustzijn is een geconstrueerde tunnel.
Relevant: De ideologische Rutte is een avatar, een projectie; de macht berust op mentale ficties.
Citaat: “There is no such thing as a self — we are selfless organisms.”
6. Jean Baudrillard – Simulacra and Simulation (1981)
Kernidee: In het postmoderne tijdperk vervangen symbolen de werkelijkheid: we leven in simulaties van macht, oorlog en waarheid.
Relevant: NAVO als hyperrealistisch toneelstuk; oorlog als “entertainment met dodelijke afloop”.
Citaat: “The war only exists to conceal the absence of the real conflict.”
7. Noam Chomsky – Manufacturing Consent (1988, met Edward Herman)
Kernidee: Media fungeren als propagandamachine die belangen van elites legitimeren.
Relevant: De rol van media in het opbouwen van NAVO-narratieven, angstretoriek en heldendom.
Citaat: “The smart way to keep people passive and obedient is to strictly limit the spectrum of acceptable opinion.”
8. Christopher Lasch – The Culture of Narcissism (1979)
Kernidee: De moderne samenleving produceert narcistische individuen, vervreemd van realiteit, hunkerend naar aandacht en bevestiging.
Relevant: De politieke leider als narcistisch icoon, drijvend op peilingen en populariteit.
Citaat: “A narcissist depends on the validation of others to maintain his fragile sense of self.”
