Waarom afvallen zelden lukt en daar evolutionair gezien goede redenen voor zijn.
Afvallen? Vergeet het maar. Of lees dit eerst.
Beste lezer,
Ben jij ook zo iemand die ’s avonds na drie happen ijs ineens besluit dat het morgen écht anders moet? Die bij het zien van een sixpack denkt: “Ik heb ook een sixpack – alleen zit er bubbeltjesplastic omheen”?
Goed nieuws: het ligt niet aan jou. Het ligt aan je brein. En je hormonen. En je evolutionaire bagage. Kortom: je bent biologisch gedoemd om te snacken, te zitten en jezelf daarna een schuldgevoel aan te praten.
In ons nieuwste essay — “Wilskracht is overschat, vet niet” — ik neem je langs de harde, wetenschappelijk onderbouwde realiteit van gewichtsverlies. Verwacht geen smoothies, affirmaties of inspirerende quotes van fitnessgoeroes. Wel:
- Dopamine die je saboteert.
- Insuline die vet opslaat alsof er een hongersnood aankomt.
- En een brein dat denkt dat jij in de steentijd leeft, terwijl jij op de bank zit met chips.
Dit essay is voor iedereen die ooit een dieet begon met goede moed en eindigde met lege verpakkingen. Voor wie wil weten waarom afvallen zo moeilijk is — en waarom dat eigenlijk helemaal niet jouw schuld is.
Scrol door om het hele essay te lezen.
Of blijf lekker scrollen door je inbox. Ook een vorm van beweging.
Met cynische groet,
Peter Koopman
Redactie Biologische Waarheden Zonder Suikerlaag
06 jun. 2025
Tel.: 06 8135 8861
Wilskracht is overschat, vet niet: Waarom afvallen zelden lukt en daar evolutionair gezien goede redenen voor zijn.
Een holistische, wetenschappelijk onderbouwde en lichtelijk misantropische blik op gewichtsverlies
INLEIDING: DE DIKKE OLIFANT IN DE KAMER
“Afvallen is gewoon minder eten en meer bewegen.”
Een zinsnede die klinkt als gezond verstand – maar eigenlijk het intellectuele equivalent is van ‘sneeuw is koud’. Simpel, versimpeld en vals geruststellend. Het negeert namelijk alles wat we inmiddels wél weten over de mens als biologisch organisme met evolutionaire, hormonale, psychologische en sociale drijfveren die zich tegen hem keren zodra hij ook maar denkt aan een calorietekort.
Gewichtsverlies is geen kwestie van karakter, maar van context. Geen strijd tussen goed en kwaad, maar tussen cortisol en dopamine. Geen gevecht met het bord, maar met het brein. Dit essay onderzoekt, met behulp van inzichten uit onder andere Willpower, Mindless Eating, Before You Know It, Good Calories, Bad Calories, The Rapid Fat Loss Handbook en Het Hongerige Brein, waarom het moderne lichaam het afleggen van vet als een persoonlijke belediging ervaart.
1. DE ILLUSIE VAN WILSKRACHT: HET SUIKERKLOOSTER BESTAAT NIET
Roy Baumeister’s bevindingen zijn even pijnlijk als herkenbaar: wilskracht is als een spier – en net als bij veel spieren, gebruiken we die het liefst zo min mogelijk. De moderne mens – moe, gestrest en overprikkeld – heeft simpelweg te weinig cognitieve reserves om aan het eind van de dag nog een verleidelijke snack te weerstaan. En dat hoeft hij ook niet, zo vindt zijn limbisch systeem.
Brian Wansink maakt het nog erger: je denkt misschien dat je bewust eet, maar je bent een slaaf van je serviesgrootte, kleurgebruik en looproute in de keuken. Het brein is lui. En lui brein + calorierijke omgeving = 1-0 voor vet.
Cynisch inzicht: de meeste mensen falen niet in hun dieet omdat ze slap zijn, maar omdat hun brein sterk is – in zelfbedrog, gemakzucht en evolutionair ingestelde gulzigheid.
2. EVOLUTIE: HET BREIN DAT NIET WIL AFVALLEN
Stephan Guyenet toont in Het Hongerige Brein hoe het hypothalamisch regelsysteem voedselinname regelt als ware het een nucleaire lanceerinstallatie. Een klein calorietekort en het alarm gaat af: honger, traagheid, obsessie met eten. Het lichaam ziet gewichtsverlies niet als verbetering, maar als existentiële dreiging.
Gary Taubes voegt daar nog de insulinecomponent aan toe. Niet alle calorieën zijn gelijk. Het lichaam dat overspoeld wordt met koolhydraten schakelt naar vetopslagmodus – en elk dieet dat hier geen rekening mee houdt, vecht tegen een biochemische muur.
Cynisch inzicht: Diëten zijn een evolutionaire contradictie: je lichaam is geprogrammeerd om te overleven, jij probeert het om zeep te helpen – met sla.
3. SOCIALE MASKERS EN MOTIEVEN: JE WILT NIET GEZOND ZIJN, JE WILT GELIJK HEBBEN
Volgens The Elephant in the Brain zijn onze motieven zelden wat we denken dat ze zijn. Gezondheid is zelden de echte reden om af te vallen. Status, seksuele aantrekkelijkheid en sociale acceptatie des te meer. En net zoals bij politieke voorkeuren, kiezen mensen diëten niet omdat ze werken, maar omdat ze een identiteit bevestigen.
John Bargh toont dat veel beslissingen al zijn genomen vóór we denken dat we ze nemen. De vrije wil blijkt vooral een excuus voor post-rationeel gedrag.
Cynisch inzicht: Gezondheid is de dekmantel. Het echte doel is indruk maken in een jurk, je ex jaloers maken of likes scoren op Instagram.
4. DE PARADOX VAN BEWEGING: ZWEET ALS SCHIJNHEILIGHEID
Daniel Lieberman legt haarfijn uit: de oermens bewoog uit noodzaak, niet uit keuze. Niemand rende vrijwillig tien kilometer tenzij er een sabeltandtijger achter hem aan zat. De hedendaagse sportschool is een evolutionaire anachronie – een soort strafkamp voor zittende kantoorslaven.
Beweging is gezond, zeker. Maar als strategie voor gewichtsverlies? Matig. Het lichaam compenseert verbrande calorieën door honger op te schroeven of andere processen af te schalen. Robert Sapolsky beschrijft bovendien hoe stresshormonen het verlangen naar calorierijke voeding versterken – en als je de sportschool betreedt met stress, eindig je alsnog met een donut in je hand.
Cynisch inzicht: Sporten om af te vallen is als drinken om je dorst te lessen met zeewater. Je zweet wel, maar het helpt je niet.
5. STRATEGIEËN DIE NIET WERKEN – EN TOCH VERKOCHT WORDEN
Lyle McDonald’s Rapid Fat Loss Handbook is zeldzaam eerlijk in de wereld van dieetbedrog: wil je écht vet verliezen? Dan moet het kort, extreem en onder begeleiding. Alles daarbuiten is marketing.
James Clear biedt in Atomic Habits een psychologische uitweg: denk niet in doelen maar in systemen. Geen 10 kilo minder, maar een ander ritme van eten, slapen en denken. Evolutie kun je niet foppen, maar je kunt haar wel ontwijken via gewoontes.
Cynisch inzicht: Diëten werken niet omdat ze niet bedoeld zijn om te werken. Ze zijn ontworpen om verkocht te worden. Gewoontes zijn saai, maar effectief – precies daarom zie je ze zelden in een glossy tijdschrift.
CONCLUSIE: EEN DIKKE STREEP ONDER DE ILLUSIE
Afvallen is geen moreel vraagstuk. Het is een gevecht tegen een lichaam dat niets liever wil dan vet opslaan, tegen een brein dat voedsel als beloning gebruikt, en tegen een cultuur die dik zijn veracht maar calorierijk gedrag beloont.
De enige werkzame strategie? Geen. Of beter: een combinatie van kleine, structurele ingrepen die je lichaam niet als bedreiging ervaart. Geen heroïsche strijd, maar een sluwe dans met je biologie. Geen app, geen goeroe, geen detox. Alleen bewustzijn, contextsturing en veel – heel veel – zelfspot.
REFERENTIES
- Baumeister, R. F., & Tierney, J. (2011). Willpower: Rediscovering the Greatest Human Strength. Penguin.
- Bargh, J. A. (2017). Before You Know It: The Unconscious Reasons We Do What We Do. Simon & Schuster.
- Clear, J. (2018). Atomic Habits: An Easy & Proven Way to Build Good Habits & Break Bad Ones. Avery.
- Guyenet, S. B. (2017). Het hongerige brein: waarom we dik worden en niet afvallen. Maven Publishing.
- Lieberman, D. E. (2013). The Story of the Human Body: Evolution, Health, and Disease. Pantheon.
- Lieberman, D. E. (2021). Exercised: Why Something We Never Evolved to Do Is Healthy and Rewarding. Pantheon.
- McDonald, L. (2005). The Rapid Fat Loss Handbook: A Scientific Approach to Crash Dieting. Lyle McDonald Publishing.
- Simler, K., & Hanson, R. (2018). The Elephant in the Brain: Hidden Motives in Everyday Life. Oxford University Press.
- Sapolsky, R. M. (2017). Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. Penguin Press.
- Taubes, G. (2007). Good Calories, Bad Calories: Fats, Carbs, and the Controversial Science of Diet and Health. Knopf.
- Wansink, B. (2006). Mindless Eating: Why We Eat More Than We Think. Bantam.
