De Grote Ficties IV: Gezondheid – De Iatrogene Hydra
Beste Patient,
Stel je voor: een systeem dat beweert je beter te maken, terwijl het zichzelf ermee verrijkt. Een systeem waarin fouten doden, succes wordt gedefinieerd als “compliance” en de norm steeds smaller wordt… vooral rond je taille, je bloeddruk en je libido.
Goed nieuws: ik heb het niet over een dystopische roman, maar over iets veel realistischers. Iets wat jij dagelijks inademt, slikt of laat inspuiten: onze moderne gezondheidszorg.
In mijn nieuwste essay “De Iatrogene Hydra” fileer ik op licht ontvlambare wijze de grens tussen zorg en controle, tussen genezen en conditioneren. Aan de hand van concrete casussen (denk: pillen die meer kwaad dan goed doen, operaties die vooral het budget verlichten, en esthetische ingrepen die de ziel corrigeren in plaats van het lichaam), grijp ik terug op Taleb, Foucault, en vooral gezond wantrouwen.
Geen tijd? Dan hier alvast een spoiler:
“De meeste patiënten genezen vanzelf. De rest vormt een marktkans.”
Dus ben je benieuwd waarom dokters soms meer schade aanrichten dan virussen, en waarom je je schaamlippen tegenwoordig als ‘verbeterbaar product’ moet zien — klik dan hieronder.
Pas op: dit stuk kan bijwerkingen veroorzaken zoals cognitieve dissonantie, spontane weerstand tegen supplementen, en acute neiging tot zelf nadenken.
Veel leesplezier,
Peter
Bijsluiter: raadpleeg bij twijfel een filosoof of kritisch denkend mens. De meeste artsen hebben last van bijziendheid buiten hun specialisme.
13 mei. 2025
Tel.: 06 8135 8861
De Grote Ficties IV: Gezondheid – De Iatrogene Hydra
Zorg of controle? Genezen of conditioneren? En vooral: wie heeft daar belang bij?
I. Dialectiek tussen Zorg en Controle
De moderne gezondheidszorg bevindt zich in een paradoxale positie. Enerzijds is zij onmiskenbaar verantwoordelijk voor spectaculaire vooruitgang: antibiotica, traumaopvang, transplantaties. Anderzijds is ze verworden tot een mechanisme van gedragsregulatie, winstmaximalisatie en sociale normalisering.
In Foucauldiaanse termen: zorg is niet langer een reactie op ziekte, maar een instrument om lichamen te vormen, te beheersen en te disciplineren. Preventie is surveillance in vermomming. Autonomie wordt herverpakt als “compliance”.
Maar wie bepaalt waar zorg eindigt en controle begint?
II. Casusanalyse: De Iatrogene Schade
Het begrip iatrogenese — ziekte of schade veroorzaakt door medische interventie — is de blinde vlek van de gezondheidszorg. Enkele scherpe voorbeelden:
1. Geneesmiddelen en Doseringen
- In de VS sterven jaarlijks naar schatting 128.000 mensen door correct voorgeschreven (!) medicatie (Lazarou et al., JAMA, 1998; CDC, 2022).
- Voeg daar nog de doden door foutieve medicatie (verkeerde dosering, contra-indicaties, polyfarmacie) aan toe, en we overschrijden de 250.000 per jaar wereldwijd.
- NSAID’s veroorzaken meer sterfte dan sommige oorlogen: maagdarmbloedingen, hartaanvallen, nierschade. Maar ze zijn OTC verkrijgbaar. Hoezo “veilig”?
2. Onnodige operaties
- In de VS zijn 10-20% van alle operaties onnodig, volgens het Journal of the American Medical Association.
- Spinale fusies, stentplaatsingen, hysterectomieën: vaak zonder duidelijke medische indicatie, maar met stevige vergoeding voor het ziekenhuis.
- Uit een studie (Brownlee et al., 2017, JAMA Intern Med) bleek dat artsen 30% van de behandelingen als low-valuebeschouwden, dus inefficiënt of onnodig.
3. Cosmetische industrie: Van behoefte naar symptoom
- Borstvergrotingen, schaamlipcorrecties, buikwandplastieken: jaarlijks miljoenen ingrepen.
- Psychische schade, littekens, implantaatziektes (bijv. BIA-ALCL, een zeldzame lymfoomvorm gelinkt aan borstimplantaten).
- Vraag: Wordt hier een ‘normaal lichaam’ gecorrigeerd of een cultuurpathologie bevestigd?
“Als je een samenleving ervan overtuigt dat schoonheid maakbaar is, volgt de medische ingreep vanzelf.”
III. Taleb en de Asymmetrie van Interventie
Nassim Nicholas Taleb wijst in zijn werk (Antifragile, 2012) op het principe van iatrogenese door overinterventie: in complexe systemen (zoals het lichaam) kan een ingreep meer kwaad dan goed doen, zeker wanneer men de onzichtbare gevolgen niet begrijpt.
De Talebiaanse grens:
- Alleen ingrijpen wanneer de voorspelbare schade van niet-ingrijpen groter is dan de potentiële schade van de ingreep zelf.
- Via negativa: liever niets doen, tenzij absoluut noodzakelijk. Minimalisme als medische ethiek.
“De meeste medische interventies zouden geen standaardbehandeling, maar uiterste noodmaatregel moeten zijn.”
IV. Grafiek: Doden door iatrogene oorzaken vs. andere doodsoorzaken (VS, schatting)
| Doodsoorzaak | Jaarlijkse sterfte (VS, schatting) |
|————————–|————————————|
| Hartziekten | 695.000 |
| Kanker | 610.000 |
| Iatrogene schade | 250.000+ |
| Ongevallen (excl. medisch)| 224.000 |
| COVID-19 (2021) | 415.000 |
Bron: CDC, Johns Hopkins, BMJ (Makary & Daniel, 2016)
Iatrogene schade staat daarmee in de top drie van doodsoorzaken, maar ontbreekt op de officiële lijsten. Waarom? Omdat het systeem zichzelf niet aanklaagt.
V. De Systemische Ironie: De Mens als Markt
Ziekte is big business. Genezen niet.
De farmaceutische industrie verdient aan terugkerende klanten, niet aan genezen patiënten. Daarom zijn symptoombeheersing, chronificering en risico-indicatie winstmodellen geworden.
“Een gezonde mens is een verloren klant.”
Vaccins zijn minder interessant dan cholesterolremmers. Een éénmalige kuur minder rendabel dan een levenslange receptplicht. Denk aan:
- Statines: levenslang slikken, weinig aantoonbare winst bij laag-risico-patiënten.
- Antidepressiva: verslavingsgevoelig, ontwenningssyndromen, placebo-effect bij mild-depressieven.
De industrie creëert markten: ADHD bij volwassenen, ‘milde depressie’, pre-diabetes — vage grenzen, vage klachten, vage oplossingen met een prijskaartje.
VI. De Esthetiek van Gezondheid: Van Ethiek naar Esthetiek
De zorg is niet meer alleen een plicht, maar een performance. Gezond zijn is een moreel attribuut geworden.
- BMI is niet slechts een getal, maar een maat voor sociale status.
- Roken? Asociaal. Alcohol? Genormaliseerd. Vet? Onvergeeflijk.
- Een vrouw zonder botox? Slordig. Een man zonder supplementen? Onverantwoord.
We medicaliseren schoonheid en esthetiseren ziekte. De mens is een project geworden. En de arts? De curator.
VII. De Exitstrategie
Echte autonomie betekent niet: ‘mee mogen doen in het systeem’, maar het recht om eruit te stappen. Te weigeren. Te falen. Te bloeden. Te leven met ongemak.
Alternatief kader:
- Radicale transparantie: geef mensen alle risico’s, niet alleen de geborstelde versies.
- Minimale interventie: behandel wat moet, laat wat kan.
- Autonomie vóór compliance: leg de macht bij de patiënt, niet bij de protocollen.
“De mens is niet gemaakt om perfect te zijn, maar om te kiezen hoe hij onvolmaakt wil zijn.”
Tot slot: Een Cynisch Coda
Er is geen “fout” in het systeem. Het systeem ís de fout. En zolang dokters blijven geloven in hun quasi-goddelijke status en patiënten hun lichaam inleveren als eigendom van de geneeskunde, blijft de machine draaien.
Gezondheid is geen recht. Het is een koopwaar.
Maar je mag nog steeds weigeren klant te zijn.
Literatuur & Bronnen
- Ivan Illich – Medical Nemesis: The Expropriation of Health (1976)
- Nassim Nicholas Taleb – Antifragile (2012)
- Makary, M. & Daniel, M. – Medical error – the third leading cause of death in the US, BMJ (2016)
- Brownlee, S. et al. – Evidence for Overuse of Medical Services Around the World, Lancet (2017)
- Moynihan, R. – Too much medicine?, BMJ (2002)
- Foucault, M. – Surveiller et punir (1975), Naissance de la biopolitique (1978)
- Gøtzsche, P.C. – Deadly Medicines and Organised Crime (2013)
- Ioannidis, J.P. – Why Most Published Research Findings Are False, PLOS Med (2005)
