“Doodsdrift in de supermarkt? Ik stuur je niet zomaar de kassa in.”
Beste Consument,
Heb je ooit met een vol winkelwagentje gestaan en plotseling gedacht: “Is dit nu leven… of een heel subtiele vorm van zelfvernietiging?” Geen paniek, je bent niet alleen. Freud zou trots op je zijn (of lichtelijk bezorgd).
In mijn nieuwste artikel – Doodsdrift en consumptie: over Thanatos in de supermarkt – ontrafel ik waarom je biologische avocado’s, een derde kaars en die ‘limited edition’ chocoladereep écht koopt. Spoiler: het heeft weinig met honger te maken, en alles met de menselijke hang naar tijdelijke verdoving. En nee, we beschuldigen je niet. We zeggen alleen: je bonuskaart weet meer dan je denkt.
Waarom dit lezen? Omdat het je:
– Doet glimlachen om je eigen consumptie-rituelen (ja, ook die urenlange Netflix-binges).
– Laat nadenken over waarom ‘ik heb het verdiend’ vaak eindigt bij een mandje vol spullen, maar een lege ziel.
– Bewijst dat filosofie net zo verslavend is als kortingsstickers – maar met minder spijt achteraf.
Kortom: een artikel voor wie durft te kijken achter de schone schijn van de koopjeshoek. “Want niets is zo levendig als de erkenning van onze eigen doodsdrift.” (En dat verkopen ze niet bij de appels.)
Met een knipoog en een volle (maar zelfbewuste) winkelkar,
Peter Koopman
10 apr. 2025
Tel.: 06 8135 8861
PS: Geen zorgen, we sturen je geen coupon voor existentiële crisisbegeleiding. Tenminste, niet vandaag.
————————————
Doodsdrift en consumptie: over Thanatos in de supermarkt
Er is iets morbide aan een vol winkelwagentje. Tussen de pakjes vegan havermelk, biologisch afbreekbare tampons en artisanaal gerookte amandelen ligt een dieper verlangen verborgen: de dood. Niet als einde, maar als aantrekkingskracht. Freud noemde het Thanatos: de onderhuidse drang tot destructie, stilstand, de terugkeer naar het anorganische. En waar kan deze drift zich vrijer uiten dan in de consumptietempel die supermarkt heet?
We denken te leven om te genieten, maar consumeren vaak om te verdoven. Elke aankoop is een microdood van verlangen, een poging om de innerlijke onrust te sussen. De volle koelkast als buffer tegen existentiële leegte. In de overdaad schuilt geen overvloed, maar een gebrek aan richting. We kopen geen spullen, we kopen uitstel van confrontatie. Achter elke “ik heb het verdiend”-aankoop schuilt de angst: dat het leven misschien geen richting heeft. Dat we niets missen, omdat er niets is.
Thanatos is niet de bloeddorstige psychopaat uit de horrorfilm, maar de keurige dame die haar winkelmandje vult met comfortfood en routines. Het is de man die elke vrijdagavond exact dezelfde pizza bestelt en daarbij oprecht denkt dat hij ‘gewoon geniet’. De doodsdrift draagt een vriendelijk gezicht en heeft een bonuskaart.
We consumeren niet alleen materieel. Ook identiteiten, meningen, overtuigingen en belevenissen worden opgezogen in een oneindige roes van vervangbaarheid. Als Eros het verlangen is naar leven en verbinding, is Thanatos het verlangen naar opluchting: niets hoeven, niets voelen, niets zijn. Netflix binges, doomscrollen, emo-shopping, excessieve wellness – het zijn rituelen van tijdelijke verdoving, bedwelmingen zonder consequentie. Apathie als abonnementsmodel.
Ironisch genoeg is deze doodsdrift de motor van het kapitalisme. Het systeem floreert bij instabiliteit en onvrede. Geen angst? Geen omzet. Geen leegte? Geen groei. Elke reclameslogan fluistert heimelijk: “Je bent niet compleet, maar dat kun je worden — koop dit.” Marketing is gemaskeerde rouwverwerking: het verlies van zingeving als koopimpuls. Thanatos, maar dan met cashback.
De moderne consument leeft in een paradoxale toestand van constante activiteit en innerlijke inertie. Men rent zich dood in yoga, ademt zich suf in stilteweekenden, meet stappen en slaapcycli met apps die beloven het leven te optimaliseren — en dus te bezweren. Zelfs het streven naar gezondheid verwordt tot een necrotisch project. Fitgirls, biohackers, supplementenslaven – allen proberen de aftakeling voor te zijn door zichzelf als startup te behandelen. Maar onder die controledwang schuilt dezelfde paniek: het onvermijdelijke. De zucht naar controle is de flip side van de angst voor ontbinding. Men leeft langer, maar niet dieper.
Het consumentisme heeft een seksuele component verloren. Vroeger werd bezit nog verleidend gepresenteerd als extensie van de potentie – zie de auto, de horloge, de baardolie. Nu is het vooral een afweermechanisme geworden tegen de angst om niets te voelen. Seksualiteit zelf is niet langer een lustbeleving, maar een contentproduct. De consumptie van porno, Tinder-dates en self-care-seks is evenzeer Thanatos als Eros. Want wat is compulsieve genotsjacht anders dan een poging om de doodsangst te bezweren met frictie?
En zoals Eros een illusie kan zijn van liefde, kan Thanatos zich vermommen als rust, als ‘me-time’, als minimalisme. Maar let op: niet alle stilte is vrede. Soms is het gewoon apathie in een linnen jasje. Wie werkelijk stilvalt, voelt niet alleen kalmte, maar ook kilte. Dat koude randje is geen bug, het is een feature van het mens-zijn.
De vraag is dus niet óf we doodsdrift kennen, maar hoe we ermee omgaan. Negeer je haar, dan consumeert ze je – letterlijk. Zie je haar onder ogen, dan kun je haar misschien… temmen? Of beter: integreren. Want ook Thanatos hoort erbij. Niet als vijand, maar als stille raadgever die fluistert: “Je tijd is eindig, gebruik haar wijzer dan in de uitverkoop van je ziel.”
Wie de dood niet wil zien, blijft kopen. Wie haar aankijkt, stopt misschien even met scrollen. En dat, in deze tijd, is al revolutionair.
Literatuurlijst:
- Freud, S. (1920). Jenseits des Lustprinzips (Beyond the Pleasure Principle). W.W. Norton & Company.
- Baudrillard, J. (1970). La société de consommation. Gallimard.
- Žižek, S. (2008). Violence: Six Sideways Reflections. Picador.
- Fromm, E. (1976). To Have or To Be?. Harper & Row.
- Han, B.-C. (2015). The Burnout Society. Stanford University Press.
- Illich, I. (1973). Tools for Conviviality. Harper & Row.
- Sassatelli, R. (2007). Consumer Culture: History, Theory and Politics. SAGE Publications.
- De Botton, A. (2004). Status Anxiety. Hamish Hamilton.
- Foucault, M. (1977). Discipline and Punish: The Birth of the Prison. Pantheon Books.
- Lipovetsky, G. (1983). L’ère du vide. Gallimard.
- Becker, E. (1973). The Denial of Death. Free Press.
- Brown, N. O. (1959). Life Against Death: The Psychoanalytical Meaning of History. Vintage.
- Gorer, G. (1955). The Pornography of Death. Encounter.
