Ontsnap even aan je perfect Instagram-leven: een essay voor de liefhebber van diepgang (en een lach)
Beste Tijdreiziger,
Ben je moe van gesprekken over het weer, de nieuwste gadgets of die perfecte avocado-toast op je Instagram-feed? Goed nieuws: ik heb iets voor je dat niet alleen je hersenen prikkelt, maar je ook even laat glimlachen om de absurditeit van het moderne bestaan.
In mijn nieuwste essay duik ik in de fascinerende wereld van oppervlakkigheid. Waarom lijken we massaal te vluchten voor gesprekken over seks en sterfelijkheid (je weet wel, de zaken die er echt toe doen) en kiezen we in plaats daarvan voor golfvakanties, design-koffiekopjes en hippe detox-sapjes?
Met een gezonde dosis ironie, ondersteund door wetenschappelijke inzichten uit de sociologie en psychologie, bied ik je een spiegel waarin je hopelijk durft te kijken. Geen zorgen, ik beloof dat je de spiegel niet hoeft te polijsten met de nieuwste mindfulness-techniek.
Benieuwd? Lees dan het essay en laat je kritisch prikkelende zelf een uitstapje maken buiten de gebaande paden van alledaags geouwehoer.
Veel leesplezier (en hopelijk een glimlach),
Peter Koopman
P.S. Denk je na het lezen: ‘Wat een onzin!’? Perfect. Niets werkt zo verhelderend als een goed gesprek (of discussie) over de waanzin van ons bestaan. Ik hoor graag van je!
04 jan. 2025
Tel.: 06 8135 8861
De Grote Vlucht Vooruit: Over Oppervlakkigheid, Escapisme en Vermeden Confrontaties
Inleiding
Stel je een wereld voor waarin mensen op zoek zijn naar zingeving, maar tegelijkertijd panisch elke confrontatie met de werkelijkheid vermijden. Een wereld waarin de fundamentele vragen van het leven – over seks, sterfelijkheid, en de betekenis van bestaan – worden omzeild door een eindeloze parade van oppervlakkige bezigheden, exotische reizen, en zorgvuldig georkestreerde Instagram-momenten. Deze wereld bestaat al: het is de hedendaagse maatschappij. De moderne mens lijkt een meester te zijn geworden in het verdringen van wat er werkelijk toe doet.
Dit essay beoogt deze paradox te ontleden. Waarom vermijden mensen essentiële thema’s zoals sterfelijkheid en seksualiteit als de pest, terwijl ze zich verliezen in oppervlakkigheid? Ik zal deze vragen verkennen vanuit psychologische en sociologische invalshoeken, ondersteund door relevante wetenschappelijke inzichten. Met een gezonde dosis ironie en cynisme hopen we de lezer uit te dagen tot kritische reflectie.
De Psychologie van Oppervlakkigheid en Escapisme
Freud en het Onbehagen in de Cultuur
Sigmund Freud, een pionier in het blootleggen van de menselijke psyche, betoogde in Das Unbehagen in der Kultur dat de mens voortdurend in conflict leeft met zijn instinctieve driften. Twee van de krachtigste driften – seksualiteit en de doodsdrift – zorgen voor onrust en angst. Omdat de confrontatie met deze driften het bewustzijn verstoort, zoekt de mens naar manieren om ze te onderdrukken. Religie bood lang een schijnoplossing door taboes te creëren rondom seks en sterfelijkheid. In onze geseculariseerde maatschappij is deze rol overgenomen door consumptie en oppervlakkige vrijetijdsbestedingen.
De Zelfdeterminatietheorie
De zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan stelt dat mensen drie basisbehoeften hebben: autonomie, competentie en verbondenheid. Wanneer deze behoeften niet op authentieke wijze worden vervuld, ontstaat een leegte die wordt opgevuld met surrogaatactiviteiten. Escapistische vrijetijdsbesteding, zoals het najagen van statussymbolen of het deelnemen aan exotische reizen, kan worden gezien als pogingen om deze leegte te maskeren.
Escapisme als Copingmechanisme
Psychologisch onderzoek heeft aangetoond dat escapisme een vorm van vermijdingsgedrag is. Mensen die worden geconfronteerd met existentiële angst zoeken afleiding in activiteiten die hen tijdelijk van deze angst verlossen. In plaats van na te denken over de eindigheid van het leven of de complexiteit van menselijke relaties, richten zij hun aandacht op zaken die eenvoudig en beheersbaar lijken. Dit verklaart waarom triviale onderwerpen zoals het weer of de prijs van spuitjes zo populair zijn in sociale interacties.
Sociologische Inzichten: Cultuur als Spiegel van Angst
Thorstein Veblen en de Theorie van de Nutteloze Klasse
Thorstein Veblen introduceerde in zijn werk The Theory of the Leisure Class het concept van opvallende consumptie (conspicuous consumption). Hij beschreef hoe de elite van zijn tijd rijkdom etaleerde door middel van nutteloze, maar prestigieuze vrijetijdsbestedingen. In de hedendaagse context zien we een vergelijkbaar fenomeen: mensen zoeken naar betekenis en status door te pronken met exclusieve reizen, luxueuze hobby’s zoals golfvakanties, en culinaire ervaringen. Dit gedrag maskeert echter een fundamentele leegte.
Zygmunt Bauman en de Vloeibare Moderniteit
Zygmunt Bauman stelde in zijn boek Liquid Modernity dat de moderne samenleving wordt gekenmerkt door onzekerheid en instabiliteit. Mensen proberen houvast te vinden in een wereld die constant in verandering is. In plaats van zich te richten op duurzame relaties en diepgaande gesprekken, vluchten zij in oppervlakkige activiteiten die tijdelijk houvast bieden. Dit verklaart waarom reizen en andere vormen van escapisme zo’n centrale rol spelen in het moderne leven.
Pierre Bourdieu en Cultureel Kapitaal
Volgens Pierre Bourdieu draait het in de samenleving om verschillende vormen van kapitaal: economisch, sociaal en cultureel. De hedendaagse mens gebruikt reizen en vrijetijdsbesteding niet alleen als vorm van ontspanning, maar ook om cultureel kapitaal te vergaren en te etaleren. Een exotische reis naar een ver land of deelname aan exclusieve activiteiten zoals wijnproeverijen en yoga-retreats fungeren als statussymbolen die de sociale positie moeten versterken.
De Commercialisering van Escapisme
In de afgelopen decennia heeft de vrijetijdsindustrie zich ontwikkeld tot een miljardenindustrie die inspeelt op de menselijke behoefte aan escapisme. Van mindfulness-retreats tot luxe cruises en wellness-centra – alles wordt gepresenteerd als een weg naar innerlijke rust en zelfontplooiing. Maar is dit werkelijk het geval, of kopen mensen slechts een illusie?
Studies wijzen uit dat dergelijke activiteiten zelden leiden tot duurzame persoonlijke groei. In plaats daarvan zorgen ze voor een kortstondige ontsnapping aan de dagelijkse realiteit, gevolgd door een terugkeer naar dezelfde existentiële leegte. De ironie is dat juist het najagen van deze illusies leidt tot een voortdurende cyclus van ontevredenheid en consumptie.
Pro’s en Con’s van Moderne Vrijetijdsbesteding
Pro’s
- Tijdelijke ontsnapping aan stress: Reizen en vrijetijdsbestedingen kunnen kortstondig ontspanning bieden en helpen om de dagelijkse druk te verminderen.
- Sociale verbinding: Deelname aan vrijetijdsactiviteiten kan sociale interactie en verbondenheid bevorderen.
- Nieuwe ervaringen: Reizen biedt de mogelijkheid om nieuwe culturen en perspectieven te ontdekken.
Con’s
- Versterking van statuscompetitie: Veel vrijetijdsactiviteiten zijn gericht op het vergroten van sociale status, wat kan leiden tot jaloezie en competitie.
- Oppervlakkigheid: De focus op externe activiteiten kan afleiden van innerlijke reflectie en persoonlijke groei.
- Milieubelasting: Reizen en consumptie van luxeproducten dragen bij aan de ecologische voetafdruk.
Conclusie
De moderne mens is een paradoxaal wezen: enerzijds zoekt hij naar betekenis en vervulling, anderzijds vermijdt hij de confrontatie met de fundamentele vragen van het leven. Escapisme in de vorm van reizen en vrijetijdsbesteding biedt een schijnoplossing voor deze innerlijke onrust, maar leidt uiteindelijk tot een vicieuze cirkel van oppervlakkigheid en consumptie.
Met dit essay hoop ik de lezer te hebben uitgedaagd tot kritische reflectie. Waarom vermijden we de thema’s die er werkelijk toe doen? En wat zou er gebeuren als we deze confrontatie wel aangaan? Misschien ligt daar – in de confrontatie met het onvermijdelijke – juist de enige echte verrijking.
Referenties
Veblen, T. (1899). The Theory of the Leisure Class. New York: Macmillan.
Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press.
Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic Motivation and Self-Determination in Human Behavior. New York: Springer Science.
Freud, S. (1930). Das Unbehagen in der Kultur. Wien: Internationaler Psychoanalytischer Verlag.
